Unia Europejska każdego roku zwiększa zużycie biomasy stałej do produkcji energii elek­trycznej i ciepła. Według danych zebranych przez konsorcjum EurObserv’ER, w 2013 r. zużycie energii pierwotnej w Unii Europejskiej wyniosło około 91,5 Mtoe, co stanowi wzrost o 3,3% w stosunku do roku 2012 r. (tab. 1). Tendencja wzrostowa utrzymywała się nieprzerwa­nie od początku 2000 r. (53,1 Mtoe), za wyjątkiem gwałtownego spadku odnotowanego w 2011 r. w wyniku wyjątkowo łagodnej zimy w całej Unii Europejskiej. Większość zużywanej biomasy stałej wyprodukowano na terenie Europy. Produkcję bio­masy stałej wyrażonej w energii pierwotnej w UE szacuje się na 88,1 Mtoe, co oznacza wzrost o 2,4% (tab. 2). W ostatnich kilku latach import biomasy stałej netto ma ten­dencję wzrostową, głównie w wyniku rosnącego importu peletów drzewnych ze Stanów Zjednoczonych i Kanady. Trend zużycia biomasy był jednak niejednolity w poszczególnych państwach członkowskich Unii Europejskiej. W tym roku spadł w Szwecji, z powodu mniejszej aktywności sektora leśnictwa i przemysłu, nato­miast w Polsce i Holandii spowodowany był spadkiem produkcji energii elektrycz­nej z biomasy. Z drugiej strony, zużycie biomasy stałej rośnie w kra­jach, które wspierają inwestycje w systemy grzewcze na biomasę stałą, na przykład we Francji oraz w krajach takich jak Wielka Bryta­nia, które stwarzają zachęty do równoległego pozyskiwania energii elektrycznej z biomasy. W sumie produkcja energii elektrycznej z biomasy w Unii Europej­skiej zwiększyła się o 1,8% w 2013 r. do poziomu 81,7 TWh, czyli o około 1,5 TWh więcej niż w 2012 r. Wzrost produkcji ciepła z biomasy stałej był nieco wyższy (o 2,7% niż w 2012 r.) i osiągnął poziom 72,4 Mtoe (1,9 Mtoe więcej niż w 2012 r., czemu towarzyszył również wzrost zużycia biomasy stałej w ciepłowniczych sys­temach sieciowych o 2,5%.

W Polsce przeważa produkcja energii elektrycznej 

Mimo że produkcja energii elektrycznej z biomasy stałej w 2013 r. tylko nieznacznie wzrosła (do poziomu 8 TWh wyprodu­kowanych w 2013 r.), Polska jest nadal jednym z największych producentów ener­gii elektrycznej z biomasy stałej w Unii Europejskiej. Według Instytutu Energetyki Odnawialnej (EC BREC IEO), większość produkcji pochodzi ze współspalania bio­masy w elektrowniach węglowych. Poza nielicznymi wyjątkami, infrastruktura wytwórcza jest w większości przypad­ków przestarzała (wiek instalacji wynosi średnio 35 lat) i charakteryzuje się niskim poziomem sprawności. Wyjątek stanowią nowoczesne instalacje, takie jak wybudo­wana w listopadzie 2012 r. elektrownia oparta w 100% na biomasie w Połańcu (205 MW).

Sejm RP uchwalił w dniu 20 lutego 2015 r. ustawę o odnawialnych źródłach energii (OZE), która wprowadza zasadnicze zmiany w systemie wsparcia energii wytwarzanej z OZE. Jedną z najważniejszych zmian wprowa­dzanych nową ustawą, w stosunku do obec­nie obowiązujących przepisów, jest odejście od systemu świadectw pochodzenia na system aukcyjny oraz wprowadzenie odrębnych regulacji dla mikroinstalacji w postaci możliwości rozliczania się ich właścicieli z właściwymi przedsiębiorstwami energetycznymi na zasadzie „net-mete­ring”, a także, po raz pierwszy w Polsce, wdrożenia dodatkowego wsparcia w ramach mechanizmu taryf gwarantowanych dla mikroinstalacji o mocy do 10 kW. Wielką niewiadomą jest natomiast uchwalony kształt systemu aukcyjnego. Istnieją obawy, że ustawa nie urynkowi sektora energetyki odnawialnej o mocach powyżej 1 MW, a stanie się dodatkowym instrumentem dofinansowania tradycyjnych koncernów energetycznych. Zgodnie z ustawą, wolumeny energii, które mają być zamawiane w aukcjach, jak i referencyjne ceny jej zakupu, będą ustalane przez rząd. Następnie ogła­szane będą aukcje, które wygrywa ten ofe­rent, który zaproponuje najniższą cenę, otrzymując w zamian gwarancję wspar­cia przez 15 lat. Oddanie pełnej władzy w obszarze energetyki odnawialnej w ręce administracji państwowej, która pełni rolę właściciela państwowych koncernów energetycznych (akcje będące w rękach Skarbu Państwa), które dalej mają być konsolidowane horyzontalnie i pionowo do formy oligopolu energetycznego, grozi zaburzeniem konkurencji także na rynku energetyki odnawialnej, brakiem różnorod­ności technologicznej i nierównomiernym, niezrównoważonym wykorzystaniem krajo­wych odnawialnych zasobów energii. Ist­nieje tez ryzyko powrotu do współspalania biomasy z węglem i doraźnego importu biomasy na dużą skalę. Ponadto, system przewidziany jest na okres zaledwie kilku lat (ostatnia aukcja w 2020 r). W tak krótkim czasie w zaproponowanym syste­mie aukcyjnym realne jest ryzyko nadmiernych zysków dla wybranych podmiotów, a szanse na spadek kosztów wytwarzania energii z OZE maleją.

Jakie cele na rok 2030?

Niedawna publikacja dokumentu roboczego na temat stanu zawansowania prac w zakresie wdrożenia kryterium zrównoważonego wykorzystania biomasy stałej i gazowej stosowanej do wytwarzania energii elek­trycznej, ogrzewania i chłodzenia w UE przypomniała europejskie cele określo­ne w krajowych planach działania na rzecz OZE (KPD). Według szacunków KPD, podaż biomasy wzrośnie o prawie 37% do 132 Mtoe w roku 2020. Z podsumowa­nia KPD dla 28 krajów wynika, że pań­stwa członkowskie zamierzają zwiększyć wolumen biomasy drzewnej o 95 mln m³ w porównaniu do 2006 r. Wielkość ta jest równoważna całkowitej ilości biomasy drzewnej przeznaczonej na cele energetyczne pozyskiwanej w Finlandii i Szwecji w 2010 r. Konsumpcja biomasy drzewnej wzrośnie zatem z 336 mln m³ w 2006 r. do 431 mln m³ w roku 2020. Dokument roboczy wskazuje, że podczas gdy dla większości krajów człon­kowskich wykorzystywana biomasa nadal będzie zasadniczo pochodzić z zasobów krajowych, import pod koniec trzeciej dekady stulecia wzrośnie. Zgodnie z danymi KPD i Eurostat, pozy­skanie energii pierwotnej z biomasy może wzrosnąć do 140 Mtoe w roku 2020 (110,5 Mtoe zużycia energii końcowej), podczas gdy zasoby surowcowe w UE szacuje się na 118,6 Mtoe. Brakujące 21,4 Mtoe muszą zostać pokryte poprzez import z krajów trzecich, przede wszyst­kim w postaci zrębków i peletów. Dane te są jednak wciąż teoretyczne i trudno ocenić, czy Unia Europejska będzie w stanie osiągnąć te cele.

W zakresie produkcji energii elektrycznej osiągnięcie celów na rok 2020 określonych w KPD, tj. 155 TWh (rys. 1), jest mocno wątpliwe, biorąc pod uwagę obecny niepomyślny klimat i warunki dla produkcji energii z biomasy. Jednym z głównych czynników spowal­niających rozwój jest bardzo konkuren­cyjna jednostkowa cena węgla na rynkach światowych, która może być rezultatem masowej konsumpcji gazu łupkowego i ropy naftowej ze złóż w Stanach Zjed­noczonych.

Sytuacja jest o wiele bardziej korzystna w zakresie produkcji ciepła (rys. 2), ponieważ drewno kawałkowe, zrębki i pelety drzewne są bardzo konkurencyjne w porównaniu do oleju opałowego, gazu ziemnego i energii elektrycznej. Powinno to zachęcić coraz więcej gospodarstw domo­wych do zmiany źródeł ciepła na bioma­sowe. W niektórych krajach sektor ciepła stanie się beneficjentem jasno wytyczonego kursu politycznego wsparcia dla biomasy i rozwoju sieci ciepłowniczych.

Według dokumentu roboczego Komisji Europejskiej pn. „Ocena wpływu polityki energetycznej i klimatycznej do 2030 roku”, zapotrzebowanie na biomasę wzrośnie i będzie realizowane głównie przez import. Jaki będzie wymagany poziom importu w przyszłości? Konieczność zapewnienia dostaw paliw ma kluczowe znaczenie dla operatorów systemowych instalacji, które wymagają dużych ilości biomasy. Badanie przeprowadzone przez Risi (konsultant specjalizujący się w przemyśle drzewnym) sugeruje, że globalny popyt na pelety, które są głównym towarem na giełdach drewna, powinien wzrosnąć do 50 mln Mg w 2020 r. Europa będzie głównym odbiorcą tego wolumenu, jednak na globalny rynek peletów drzewnych wchodzą nowe kraje, takie jak Japonia i Korea Południowa. Ameryka Północna może również ograni­czyć eksport w celu realizacji własnych zobowiązań w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych. W rezultacie, operatorzy instalacji na biomasę domagają się od władz stworze­nia programów wsparcia dla krajowych systemów produkcji i dostaw biopaliw w celu zagwarantowania trwałości ich inwestycji.

Tab. 1. Zużycie brutto biomasy stałej w Unii Europejskiej w 2012 i 2013 r.* (Mtoe) 

Tab. 2. Produkcja energii pierwotnej z biomasy stałej w Unii Europejskiej w 2012 i 2013 r.* (Mtoe)