Raporty Polskiego Alarmu Smogowego (PAS) pokazują nie tylko jak mocno jest zanieczyszczone powietrze w miastach i miejscowościach polskich, ale także jak opieszale postępują działania służące ograniczeniu emisji pyłów zawieszonych. Jedynym miastem, które w wyniku konsekwentnych, prowadzonych latami działań, zlikwidowało niemal wszystkie źródła niskiej emisji jest Kraków. Paradoksalnie, stolica Małopolski wciąż przeżywa ciężkie smogi – w 2019 r. powietrze było zanieczyszczone przez 64 dni przy normie na poziomie 35 dni rocznie. I ten stan będzie się powtarzał dopóki gminy sąsiednie nie zlikwidują kopciuchów u siebie.

Opieszałość i przedwczesne zgony

Samorządy wojewódzkie oraz niektóre miasta wprowadzają uchwały antysmogowe, ale na razie wyraźnych efektów nie widać. Często tempo odchodzenia od kotłów węglowych i kominków na drewno niemal gwarantuje, że przez długie lata paliwa stałe wciąż będą zatruwać powietrze nad krajem. A skutki? Przedwczesna śmierć 46 tys. osób w kraju, czyli 12% wszystkich zgonów, do których przyczynił się smog w całej Europie. Takie dane dotyczące wpływu pyłów PM2,5 podaje Europejska Agencja Środowiska (ang. European Environment Agency – EEA).

Zdrowotny hazard

Co się dzieje w płucach oddychających zanieczyszczonym powietrzem? Ilustracją jest instalacja PAS – „oddychające” modele ludzkich płuc o dwumetrowej wysokości i pokryte białą, półprzepuszczalną tkaniną. Stopniowo czernieją z powodu osiadających pyłów. Tkaninę można uprać, płuc już nie. Pyły dostają się także do krwioobiegu, potęgując już występujące problemy zdrowotne i wpływając na pojawienie się nowych. W Rybniku przebadano 500 uczniów: okazało się, że w ich organizmach kumulują się cząsteczki z pyłów zawieszonych (tzw. czarny węgiel), które z czasem prowadzą do zaburzenia pracy organów wewnętrznych, mają też związek z guzami mózgu. Stężenie szkodliwych substancji polskiej młodzieży i dzieci było 10-krotnie wyższe niż u ich kolegów i koleżanek ze Strasburga.

Smog czai się w domach

Te przykłady pokazują, jak ważna jest eliminacja zanieczyszczeń powietrza poprzez likwidację paliw stałych i termomodernizację. W obu przypadkach postęp jest bardzo powolny. Na ocieplenie 3 mln domów jednorodzinnych rząd przewidział 103 mld zł w ciągu dziesięciu lat. Jednak w ciągu pierwszych dwóch lat złożono około 200 tys. wniosków, co oznacza, że zrealizowano 30% zaplanowanych na ten okres projektów.

Smog powstaje przede wszystkim w domowych instalacjach grzewczych spalających paliwa stałe, jak węgiel (często niskiej jakości), drewno, a także śmieci (mimo całkowitego zakazu). Nieocieplone budynki wymagają do ogrzania więcej paliwa, co dodatkowo zwiększa poziom niskiej emisji. Swój wkład mają także energetyka, przemysł, rolnictwo i transport. W efekcie, jak wynika z danych Generalnego Inspektoratu Ochrony Środowiska (GIOŚ) dotyczących aglomeracji i miast z ponad 100 tys. mieszkańców, tylko w jednym na trzydzieści badanych, liczba dni smogowych nie przekroczyła normy (35 dni). Rekord to 125 dni ze stężeniem pyłu PM10 powyżej normy 50 μg/m³, a najwyższe dobowe przekroczenie osiągnęło 268 μg/m³. W mniejszych miejscowościach wyniki bywają jeszcze wyższe, nawet trzykrotnie.

Zmiany zbyt opieszałe

O tym, jak ograniczyć smog w Polsce, powinno już wiedzieć każde dziecko – wciąż pojawiają się informacje na ten temat. To przede wszystkim wprowadzenie zakazu stosowania paliw stałych i wymiana kotłów na nowoczesne i czystsze instalacje grzewcze. Realizacja tych działań musi być powiązana z systemem dofinansowania wymiany źródeł ciepła i dotacjami do ich eksploatacji. Wielu gospodarstw nie stać na samodzielne kupno urządzeń i opłacania rachunków. By zrealizować ten plan, miasta i samorządy wojewódzkie wprowadzają uchwały antysmogowe, jednak wiele zapisów odsuwa w czasie wprowadzenie zakazów spalania emisyjnych paliw i pozwala na wymianę starych kotłów węglowych na nowe, co nie przyniesie oczekiwanych efektów redukcji pyłów. Niektóre uchwały wprowadzają zakaz dofinansowania instalacji zasilanych węglem – być może to jest droga do wymiany ich na źródła gazowe czy pompy ciepła. Wprowadza się też zakazy użytkowania najgorszych jakościowo paliw w nowych urządzeniach, za to stare mogą zatruwać atmosferę jeszcze przez lata (a w miastach są to dziesiątki tysięcy źródeł). Co gorsza, połowa miast wojewódzkich nie wie, ile jest pieców do wymiany. W mniejszych miejscowościach odsetek jest jeszcze większy.

Dni i doby ze złym powietrzem

W rankingu pokazujemy liczbę dni z przekroczeniami normy dobowego stężenia pyłu PM10 oraz najwyższe odnotowane poziomy zanieczyszczenia w 30 aglomeracjach i miastach (powyżej 100 tys. mieszkańców). Pomiary zebrano z 83 stacji rozmieszczonych w 12 aglomeracjach i 18 miastach.

Dopuszczalne dobowe stężenie wynosi 50 μg/m³, po przekroczeniu 100 μg/m³ należy informować o zagrożeniu, a od 150 μg/m³ zaczyna się stan alarmowy. Takie limity przyjęto w rozporządzeniu ministra środowiska z dnia 8 października 2019 r. Wcześniej poziom smogu traktowano znacznie łagodniej. Dopuszczalna liczba dobowych przekroczeń w ciągu roku wynosi 35. Z danych GIOŚ wynika, że we wszystkich badanych miastach i aglomeracjach doszło do przekroczenia limitu zanieczyszczenia, a w 12 przypadkach liczba dni smogowych przekroczyła wyznaczony poziom maksymalny. Więcej w poniższych zestawieniach.

Liczba dni z przekroczeniami limitu PM10 w miastach i aglomeracjach powyżej 100 tys. mieszkańców w 2019 r.

Źródło: GIOŚ

Maksymalne dobowe stężenie PM10 w aglomeracjach i miastach powyżej 100 tys. mieszkańców w 2019 r.

Źródło: GIOŚ

Przeczytaj także: Kopciuchy wciąż zatruwają Polskę. Likwidacja idzie opornie – ranking