Dr Zdzisław Muras przypomina, że zgodnie z Dyrektywą 2009/28/WE z 23 kwietnia 2009 r., gwarancje pochodzenia są elektronicznymi dokumentami, które służą wyłącznie jako dowód dla odbiorcy końcowego, że całość lub określona część/ilość energii została wyprodukowana ze źródeł odnawialnych. Jak czytamy w definicji z Ustawy Prawo energetyczne, gwarancja pochodzenia przyznawana jest energii wprowadzonej do sieci dystrybucyjnej lub przesyłowej. GoO może być przenoszona z jednego posiadacza na drugiego bez względu na energię, do której się odnosi. W celu zapewnienia, że jednostka energii elektrycznej oze jest okazywana tylko raz, trzeba unikać podwójnego liczenia i podwójnego okazywania gwarancji pochodzenia.

 Należy pamiętać, że jedna porcja energii nie może być wielokrotnie kojarzona z gwarancją pochodzenia – energia, od której zabrana została gwarancja pochodzenia (energia z oze, której GoO została sprzedana osobno przez producenta), nie może być nazywana/uznawana za energią odnawialną.

GoO ma tylko cel identyfikacyjny

Regulacje krajowe powinny umożliwiać odróżnienie zielonych certyfikatów stosowanych w systemach wsparcia od gwarancji pochodzenia stosowanych dla celów identyfikacyjnych. Niektóre koncerny mają w swoje strategie wpisane, że dany oddział ma używać określoną ilość energii pozyskanej z oze (np. nie mniej niż 50%). GoO nie ma żadnego wpływu na obliczanie ilości energii brutto na potrzeby rozliczenia się państw członkowskich z procentowego udziału oze (z tzw. obowiązków krajowych).

Gwarancja pochodzenia jest wydawana na wniosek zainteresowanego za każdą pełną MWh (tj. ilość MWh zaokrągla się do całości z zaokrągleniem w dół). W definicji GoO miała być wydawana również dla ciepła i chłodu, jednakże generalnie nie przewiduje się wydawania gwarancji dla tego rodzaju energii. Wspomniana możliwość pojawiła się w definicji, jednakże nie znalazła się w przepisach wykonawczych. Aktualnie system gwarancji pochodzenia nie funkcjonuje również dla kogeneracji, natomiast sam system zmierza dokładnie w tym samym kierunku jak system gwarancji pochodzenia dla źródeł odnawialnych. Jednakże biorąc pod uwagę ilość oczekiwanych informacji, które mają znaleźć się w GoO dla CHP, konieczność weryfikacji będzie nieporównywalnie większa niż w przypadku gwarancji dla oze.

Dyrektywa przewidywała, że gwarancja pochodzenia może dawać wartość dodaną. Dyrektywa wskazywała na rozwiązanie, że jeżeli państwo członkowskie zdecyduje się na wydawanie gwarancji pochodzenia, to może w ogóle zrezygnować z systemów wsparcia dla oze. Założenie było jednak zbyt optymistyczne, gdyż w najlepszym okresie obrotu GoO, kosztowały one 0,5 euro za 1 MWh (dziś cena GoO waha się od 0,1 do 0,15 euro). Należy pamiętać, że z gwarancji pochodzenia nie wynikają prawa majątkowe, tj. zarejestrowanie gwarancji pochodzenia na TGE nie powoduje wykreowania wartości dodanej jak przy świadectwach pochodzenia. Wartość gwarancji pochodzenia kreuje się ze względów „wizerunkowych” oraz świadomych decyzji konsumenta energii.

Gwarancje pochodzenia oraz dokumenty potwierdzające wydanie gwarancji pochodzenia takie jak uznanie gwarancji zagranicznych, wydaje się w terminie 30 dni od dnia przekazania wniosku Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki. PURE wydaje gwarancję pochodzenia w terminie 30 dni od przekazania przez operatora systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego lub operatora systemu przesyłowego elektroenergetycznego wniosku o wydanie GoO. Gwarancja pochodzenia wydawana jest na okres 12 miesięcy od dnia zakończenia wytwarzania energii elektrycznej w odnawialnym źródle energii objętej wnioskiem o wydanie GoO. Po upływie 12 miesięcy gwarancja pochodzenia wygasa z mocy prawa i podlega wykreśleniu z rejestru GoO.

Wykorzystanie gwarancji pochodzenia doprowadza do jej unieważnienia – spełnienie jej celu, to udostępnienie dowodu odbiorcy końcowemu. W odróżnieniu od świadectw pochodzenia, GoO są dokumentami ważnymi na terenie całej UE – państwa członkowskie zobowiązały się, by uznawać gwarancje pochodzenia wydawane przez inne państwa członkowskie. Istnieje możliwość odrzucenia uznania gwarancji w przypadku wątpliwości co do jej dokładności, wiarygodności lub autentyczności, należy wtedy powiadomić Komisję o odmowie uznania gwarancji, podając jej powody. Poszczególne państwa mogą wprowadzić, w zgodzie z unijnym prawem, obiektywne, niedyskryminujące i przejrzyste kryteria dotyczące używania gwarancji pochodzenia z innych państw.

Jak czytamy w dyrektywie, państwa członkowskie mają wprowadzić system, który pozwala na wystawianie, nadzorowanie, przenoszenie i unieważnianie gwarancji pochodzenia. Organy, które zajmują się wydawaniem GoO muszą być niezależne od działalności w zakresie wytwarzania, obrotu i dostarczaniem energii – formuła zakłada, że niezależność od sektora eliminuje element zainteresowania się „własną sprawą”. Nie musi to być jednak organ regulacyjny. W Polsce, zastanawiano się np. nad TGE albo innym organem administracyjnym, nie wybrano jednak giełdy ze względu na jej komercyjny charakter funkcjonowania, a inne organy nie mieściły się w zakresie kompetencyjnym dotyczącym rynków paliw i energii. Ostatecznie zdecydowano się więc, że za GoO będzie odpowiedzialny Prezes Urzędu Regulacji Energetyki.

Jakie informacje zawiera GoO?

Gwarancja pochodzenia powinna zawierać informację o rodzaju źródła energii, z którego energia została wytworzona, datę rozpoczęcia i zakończenia wytwarzania, czy dotyczy energii elektrycznej, czy energii służącej do ogrzewania/chłodzenia, tożsamość, lokalizację, rodzaj i moc instalacji, która wyprodukowała energię oraz to, czy instalacja korzystała ze wsparcia inwestycyjnego lub jakiegokolwiek innego wsparcia (eksploatacyjnego). Ponadto GoO powinna zawierać datę oddania instalacji do eksploatacji – datę pierwszego wprowadzenia energii do sieci.

Dr Zdzisław Muras sugeruje, że w przypadku braku dokumentacji (np. w przypadku źródła konwertowanego na oze), operator powinien wpisać datę, którą podał wytwórca. Gmina powinna potwierdzić, że na jej terenie znajduje się dane źródło. We wniosku, w polu z uwagami, należy dodać, że ze względu na to, iż przedsiębiorca oświadcza, że źródło funkcjonuje od np. kilkudziesięciu, data została przyjęta na podstawie oświadczenia – ma to na celu przybliżenie, gdy nie ma możliwości pewnego potwierdzenia.

Zgodnie z ustawą Prawo energetyczne, gwarancja pochodzenia jest oznaczona indywidualnym numerem, wskazuje datę jej ważności oraz zawiera dane określone we wniosku o jej wydanie określone w art. 11h ust. 3. Gwarancja pochodzenia traci ważność z chwila ich przekazania odbiorcy końcowemu. Dr Zdzisław Muras przypomniał, że w przypadku, gdy podmiot nabywający GoO ma tzw. podwójny status, powinien on zadeklarować, czy nabywa GoO jako odbiorca końcowy, czy jako podmiot, który będzie chciał tą gwarancją obracać. W przeciwieństwie do świadectw pochodzenia, gwarancja pochodzenia wydawana jest wyłącznie w formie elektronicznej i przekazywana jest bezpośrednio do rejestru gwarancji pochodzenia. PURE obligatoryjnie odmawia wydania GoO jeżeli wniosek o wydanie został złożony OSDe lub OSPe po upływie 7 dni od dnia zakończenia wytwarzania danej ilości energii elektrycznej.

Rejestr gwarancji pochodzenia

Rejestr gwarancji pochodzenia prowadzi giełda towarowa (w Polsce Towarowa Giełda Energii) w rozumieniu ustawy z dnia 26 października 2000 r. o giełdach towarowych lub na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej rynek regulowany (RR) w rozumieniu ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi. TGE lub RR jest zobowiązany prowadzić rejestr gwarancji pochodzenia w sposób zapewniający identyfikację (1) wytwórców, którym wydano GoO; (2) podmiotów których gwarancje pochodzenia wydane w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej, Konfederacji Szwajcarskiej lub państwie członkowskim Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stronie umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, zostały uznane przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki; (3) przysługujących gwarancji pochodzenia oraz odpowiadającej im ilości energii elektrycznej.

Prezes URE przekazuje informacje o wydanych oraz uznanych gwarancjach pochodzenia wyłącznie TGE lub RR. Podmiot zainteresowany pozyskaniem GoO musi posiadać konto w rejestrze gwarancji na TGE lub RR. Wytwórca oraz podmiot posiadający konto w rejestrze gwarancji pochodzenia są zobowiązani poinformować Prezesa URE oraz RGE lub RR o przekazaniu GoO odbiorcy końcowemu w terminie 7 dni od dnia jej przekazania. Przeniesienie GoO następuje z chwilą dokonania odpowiedniego wpisu w rejestrze gwarancji pochodzenia. Informacja o przekazaniu gwarancji odbiorcy końcowemu podlega wpisowi do rejestru i powoduje jej wygaszenie. Wpis do rejestru gwarancji pochodzenia, a także zmiany dokonane w tym rejestrze  podlegają opłacie w wysokości odzwierciedlającej koszty prowadzenia rejestru. Wytwórcę energii elektrycznej wytworzonej w oze o łącznej mocy elektrycznej nieprzekraczającej 5 MW zwalnia się z opłat za wpis do rejestru, zmiany dokonane w rejestrze oraz opłaty skarbowej za wydanie gwarancji pochodzenia.

TGE lub RR jest zobowiązany wydać podmiotowi posiadającemu konto w rejestrze gwarancji pochodzenia dokument potwierdzający przysługujące temu podmiotowi gwarancje pochodzenia w celu potwierdzenia odbiorcy końcowemu, że określona w tym dokumencie ilość energii elektrycznej wprowadzonej do sieci dystrybucyjnej lub sieci przesyłowej została wytworzona w oze – regulacja ta gwarantuje, że odbiorca końcowy nie musi posiadać w wpisu w rejestrze aby „korzystać” z gwarancji pochodzenia.

Systemy wsparcia

W celu uzyskania GoO należy wskazać, czy korzystało się z jakiegokolwiek systemu wsparcia. Systemy wsparcia można podzielić na trzy podstawowe grupy: (1) podatki, głównie przez regulacje dotyczące podatku VAT (np. w Włoszech), podatku dochodowego (np. w Niemczech) lub zwolnienia od podatku klimatycznego (np. Wielkiej Brytanii) lub zwolnienie od akcyzy – zwrot akcyzy mogą uzyskać w Polsce podmioty, które umorzyły świadectwa pochodzenia (rzadko korzysta się z tej możliwości). (2) występujące we wszystkich krajach UE dotacje i subsydia, takie jak systemy wsparcia z programów NFOŚiGW, preferencyjne kredyty z BOŚ lub BGK. (3) Systemy wsparcia bezpośredniego jak systemy kwotowe, które pozwalają na uzyskanie tzw. zielonych certyfikatów, systemy cen sztywnych czyli taryfy feed-in. Występują też systemy mieszane, tj. łączące systemy kwotowe i taryfy gwarantowane oraz systemy przetargowe (zaimplementowane np. w Holandii).

Wnioski o wydanie GoO

Wniosek o wydanie gwarancji pochodzenia powinien zawierać: (1) oznaczenie wytwórcy energii elektrycznej; (2) określenie lokalizacji, rodzaju i mocy instalacji odnawialnego źródła energii, w którym została wytworzona energia elektryczna w odnawialnym źródle energii; (3) dane dotyczące ilości wytworzonej energii elektrycznej w odnawialnym źródle energii oraz określenie okresu obejmującego jeden lub więcej następujących po sobie miesięcy kalendarzowych danego roku kalendarzowego, w którym energia elektryczna w odnawialnym źródle energii została wytworzona, a także rozruchu technologicznego na przełomie roku.

Dr Zdzisław Muras zwrócił uwagę na źródła odnawialne o charakterze hybrydowym, np. źródło fotowoltaiczne i wiatrowe na jednym przyłączu. Zdaniem eksperta, jeśli mamy do czynienia z dwiema różnymi jednostkami wytwórczymi jednego źródła, to gwarancję pochodzenia można wystawić wpisując w rodzaju „wiatrowe/fotowoltaiczne” (zgodnie z ustawą Prawo energetyczne, jednostka wytwórcza to zorganizowany zespół urządzeń służący do wytwarzania energii i wyprowadzania mocy). Z drugiej strony, próbując sprzedać taką gwarancję można mieć problem, gdyż konkretny odbiorca może chcieć nabyć gwarancję np. ze źródła fotowoltaicznego (a wiatrowego już nie), ponadto próbując eksportować gwarancję na inny rynek, można spotkać się z odmową regulatora, którego interpretacja będzie inna - dyrektywa nie przewidziała, że jedno źródło może mieć różne jednostki wytwórcze.

Ponadto we wniosku należy wpisać datę rozpoczęcia i zakończenia wytwarzania energii oraz wskazać, czy odnawialne źródło energii określone we wniosku korzystało z mechanizmów lub instrumentów wspierających wytwarzanie energii elektrycznej w odnawialnym źródle energii, a także wskazać daty wytworzenia po raz pierwszy energii elektrycznej w tym źródle.

We wniosku trzeba również podać moc elektryczną źródła OZE (z dokładnością do 3 miejsc po przecinku) oraz ilość energii elektrycznej, na którą ma być wystawiona gwarancja pochodzenia (zaokrąglona w dół do 1 MWh). Ilość wytworzonej energii elektrycznej, którą wytwórca powinien określić we wniosku w drugiej kolumnie, powinna wynikać z odczytu układu pomiarowo-rozliczeniowego (stan końcowy – stan początkowy), dla okresu wytworzenia określonego w pierwszej kolumnie oraz mnożna podana w MWh (zaokrąglona do 3 miejsc po przecinku).

Uczestnicy szkolenia zwrócili uwagę, że weryfikacja stanów początkowych i końcowych przez OSP/OSD nie wynika wprost z Ustawy prawo energetyczne – uwaga ta zostanie przekazana do Ministerstwa Gospodarki.

W przypadku, gdy źródło posiada kilka układów pomiarowo-rozliczeniowych, i z tego powodu zachodzi konieczność zsumowania odczytów kilku układów, to w celu zachowania zgodności pomiędzy operatorem a wytwórcą, oba podmioty powinny zastosować analogiczny algorytm postępowania. W tym celu proponuje się w pierwszej kolejności odczytać ilość energii elektrycznej każdego z układów w MWh i zaokrąglić do trzech miejsc po przecinku, a następnie zsumować odczyty wszystkich układów. Wykorzystanie analogicznych algorytmów pozwoli w takich okolicznościach uniknąć postępowania rozbieżności wynikających z zaokrągleń.

Wytwórcy, OSD/OSP a Gwarancje Pochodzenia

O Gwarancje Pochodzenia mogą ubiegać się przedsiębiorstwa energetyczne posiadające koncesję na wytwarzanie energii elektrycznej w OZE/CHP, przedsiębiorstwa energetyczne posiadające wpis do rejestru prowadzonego przez Prezesa Agencji Rynku Rolnego, mikroinstalacje oraz – teoretycznie – przedsiębiorstwa energetyczne nieposiadające koncesji na wytwarzanie energii w OZE, ale których część energii jest zaliczana przedmiotowo do energii odnawialnej – korzystającej z systemu wsparcia: jednostki współspalające biomasę z węglem, hybrydy oraz elektrownie szczytowo-pompowe z członem przepływowym.

Jednakże aktualnie 3 rodzaje wytwórców - jednostki współspalające biomasę z węglem, hybrydy oraz elektrownie szczytowo-pompowe z członem przepływowym - nie mogą uzyskać Gwarancji Pochodzenia, gdyż w ich przypadku ilość wytworzonej i wprowadzonej do sieci energii jest wyliczalna wyłącznie ze wzoru. Brak regulacji – jak wydawać GoO – jest luką prawną. Przepisy rozporządzenia dotyczące świadectw pochodzenia nakładają dużo obowiązków na przedsiębiorców zajmujących się wytwarzaniem energii, aby mogli uzyskać certyfikaty (chociażby konieczność wykazania, że nie spala się drewna pełnowartościowego). Nie ma żadnego powodu prawnego, aby takie obostrzenia nakładać w przypadku gwarancji pochodzenia, która ma wykazywać wyłącznie to, że energia pochodzi za źródła odnawialnego. Na potrzeby systemu GoO stosowanie analogii może ograniczać się do uprawnień, nie do obowiązków.

Aktualnie weryfikowane jest rozporządzenie „ozowe”, czy da się wybrać tylko te zapisy, które dawałyby same uprawnienia. Jeśli rozwiązanie to nie będzie możliwe, należy będzie poczekać aż ustawodawca zniesie lukę prawną. W artykule 9c, ust. 12 czytamy, że operator systemu przesyłowego lub dystrybucyjnego potwierdza ilość energii z oze wprowadzoną do sieci w okresach półrocznych - przy źródłach współspalających, hybrydowych lub szczytowo-pompowych niemożliwe jest podanie energii wytworzonej ze źródeł odnawialnych.

Operator sieci a gwarancja pochodzenia

Wniosek o wydanie gwarancji pochodzenia składa się do operatora systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego lub operatora systemu przesyłowego elektroenergetycznego, na którego obszarze działania zostało przyłączone odnawialne źródło energii, w terminie 7 dni od dnia zakończenia wytworzenia danej ilości energii elektrycznej objętej wnioskiem. OSDe albo OSPe dokonuje potwierdzenia daty wpływu wniosku – prezentanta, musi nastąpić najpóźniej w 7 dni od dnia zakończenia wytwarzania.

OSDe/OSPe dokonuje weryfikacji danych zawartych we wniosku o wydanie gwarancji pochodzenia i w terminie 14 dni od dnia jego otrzymania, przekazuje ten wniosek Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki, wraz z potwierdzeniem ilości energii elektrycznej w odnawialnym źródle energii ustalonej na podstawie wskazań układu pomiarowo-rozliczeniowego.

Tekst powstał w oparciu o materiały i dyskusje towarzyszące seminarium "Nowy system gwarancji pochodzenia energii odnawialnej (GoO). Procedury, pozyskiwanie, obrót", które 17 grudnia 2013 r. zorganizował Zespół CBE Polska. Wydarzenie prowadzone było przez dr Zdzisława Murasa.

Patronat medialny nad wydarzeniem sprawował m.in. portal inzynieria.pl oraz czasopismo "Paliwa i Energetyka".