Stopniowy spadek zanieczyszczeń

W efekcie kilkuletnich działań średnie stężenie pyłów PM10 spadło z 71,4 µg/m³ w sezonie grzewczym 2014/2015 do 47,9 µg/m³ w sezonie 2018/2019, czyli zmniejszył się o 30%. W zestawieniu miast o najgorszej jakości powietrza Kraków z czołówki spadł na miejsce 15 ze średnioroczną emisją pyłów zawieszonych z wynikiem 42,3 µg/m³ (blisko normy 40 µg/m³) – to dane Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska dotyczących PM10 za 2018 r. opracowane przez KAS. Wciąż jednak smog dokucza mieszkańcom przez 96 dni w roku. To jednak znacznie mniej niż w Pszczynie gdzie zanieczyszczenia doskwierają przez 125 dni. Właśnie to miasto ma najgorsze powietrze w Polsce.

Likwidacja źródeł niskiej emisji

W ramach eliminacji źródeł smogu w Krakowie oferowano system dopłat do montażu nowych urządzeń grzewczych i ich eksploatacji. Kiedy 1 września 2019 r. wprowadzono całkowity zakaz opalania węglem i drewnem, obejmujący piece, kotłownie i kominki, w dawnej stolicy pozostawało jeszcze około 4 tys. trujących palenisk. Skończył się wtedy program dotacji, wprowadzono natomiast kary za złamanie zakazu: mandaty od 20 do 500 zł, a w przypadku gdy sprawa trafi do sądu, właścicielowi, który wciąż korzysta z niedozwolonych paliw, grozi grzywna do 5 tys. zł.

Kary prawdopodobnie pomogły w dalszej redukcji liczby kopciuchów, choć potrzebne są dalsze działania, by zlikwidować pozostałe 2850 palenisk w 2050 budynkach. W Krakowie w ich namierzaniu biorą udział strażnicy miejscy (ponad 30 funkcjonariuszy) i policjanci z Komendy Miejskiej Policji podczas wspólnych patroli. Kontrole prowadzą też pracownicy Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Pomocniczo podejrzane miejsca sprawdzają Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej i Powiatowy Inspektorat Nadzoru Budowlanego.

Stężenie pyłu PM10 w Krakowie

Wykrywanie źródeł pyłów

Dodatkową pomocą był dron z głowicą pomiarową precyzyjnie znajdującą źródła zanieczyszczeń. Urządzenie jest w stanie określić poziomy stężeń pyłów PM2.5 (jeden z najgroźniejszych dla zdrowia) i PM10. Dane w czasie rzeczywistym przekazywano do stacji kontroli na ziemi. Wykrywanie smogu to praca zespołowa operatora bezzałogowego statku powietrznego, pracownika wydziału ds. jakości powietrza i strażnika miejskiego. Dzięki tej metodzie można szybko przeprowadzić kontrolę w podejrzanym miejscu. Pomóc mogą też mieszkańcy, informując gdzie unosi się śmierdzący smog.

Od czasu wprowadzenia bezwzględnego zakazu spalania paliw stałych, w Krakowie przeprowadzono ponad 4150 kontroli planowych i interwencyjnych. Skutkiem było wykrycie ponad 200 wykroczeń, nałożenie ponad 50 mandatów i niemal 150 przypadków, które trafiły do sądu.

Smog nadal dokucza

Mimo wszystkich tych działań smog w Krakowie wciąż jest problemem – w trwającym sezonie grzewczym zdarzały się dni, kiedy poziom zanieczyszczeń bił światowe rekordy. Po likwidacji znakomitej większości szkodliwych palenisk głównymi źródłami smogu są emisje pyłów zawieszonych z gmin ościennych oraz z transportu. Wpływ mają też złe warunki atmosferyczne, jak słaby wiatr, który nie jest w stanie przewietrzyć miasta usuwając zanieczyszczenia, a także niski poziom opadów deszczu i śniegu. Te wymywają pyły zawieszone z powietrza i redukują ich ponowne unoszenie.

Dlatego potrzebne są dalsze działania. W nowym budżecie Krakowa na 2020 r. uwzględniono środki finansowe na proekologiczne przedsięwzięcia. W walce ze smogiem pomogą 3 mln zł na eliminowanie wciąż istniejących urządzeń na paliwa stałe, 2,5 mln zł na wsparcie montażu odnawialnych źródeł energii, jak pompy ciepła czy kolektory słoneczne, a także 3 mln zł na termomodernizację domów jednorodzinnych.

Emisyjny transport

Dodatkowe emisje pochodzą z transportu. Z ubiegłorocznych badań przeprowadzonych przez KAS z Zarządem Transportu Publicznego wynika, że prawie 90% pyłów emitują pojazdy mające ponad 8 lat, spełniające co najwyżej normę Euro 4. I niemal całość pyłów generują busy i autokary prywatnych przewoźników. Czysty transport oferuje komunikacja miejska. Miasto ją promuje, ale bez zwiększenia liczby parkingów Park+Ride i rozbudowy sieci komunikacji zbiorowej trudno będzie nakłonić kierowców wjeżdżających do centrum Krakowa do rezygnacji z samochodów.

Z gmin napływa smog

Jednak największym problemem miast pozostaje smog napływający z tzw. obwarzanka – gmin otaczających dawną stolicę Polski. Wciąż są tam liczne kotły niespełniające norm, a palenie w piecach węglem, drewnem a nawet śmieciami jest rozpowszechnione. Miasto, w ramach stowarzyszenia Metropolia Krakowska, prowadzi działania edukacyjne i uświadamiające wśród mieszkańców gmin ościennych, zachęca do wymiany instalacji grzewczych czy wykorzystywania paliw lepszej jakości, jednak postępu wciąż nie widać. Bez programu dopłat, podobnego do krakowskiego, walka ze smogiem zatruwającym Kraków z zewnątrz nie przyniesie pożądanych efektów.

Przeczytaj także: Miasta o najgorszej jakości powietrza – ranking