1. Kanał Sueski, kraj: Egipt, długość: 163 km

Łączy morza Śródziemne i Czerwone. Budowa trwała 10 lat (1859–1869) – korzystano także z pomocy Polaków, m.in. inżyniera Stanisława Janickiego. Powstał w charakterystycznym przewężeniu lądu. Dzięki budowie tego kanału trasa żeglugowa z Londynu do Mumbaju została skrócona o 7,5 tys. km. O tym, jak ważne miejsce zajmuje w światowej gospodarce, świadczy fakt, że obsługuje 8% światowych transportów ropy.

Fot. napa74/Adobe Stock

Na trasie co 10 km funkcjonują zatoki dla mijających się statków, przy czym pięć lat temu równolegle do części starego kanału zbudowano nowy tor wodny (łącznie 72 km), który pozwala na równoczesny ruch statków w obu kierunkach.

Fot. onvictori0/Adobe Stock

Główne porty to Port Said (północnej wejście do kanału), Al-Kantara, Ismailia, Suez (południowe wejście). Kanał przebiega przez Jezioro Krokodyli, Wielkie Jezioro Gorzkie oraz Małe Jezioro Gorzkie. Jego głębokość to 24 m.

2. Kanał Panamski, kraj: Panama, długość: 81,6 km

Przekopany przez Przesmyk Panamski w latach 1904–1914, a oficjalnie otwarty w 1920 r. Łączy Ocean Atlantycki z Oceanem Spokojnym. W trakcie budowy zmarło 25 tys. robotników, a kolejnych 20 tys. zaraziło się malarią lub żółtą febrą. W efekcie budowy tego kanału np. droga morska z San Francisco do Nowego Jorku została skrócona o 14,5 tys. km. Ciekawostką jest fakt, że największe statki płynące tym kanałem mają niewiele więcej niż 0,5 m wolnej przestrzeni między burtami a ścianami śluz. To, obok Kanału Sueskiego, chyba najbardziej znany tego typu szlak na świecie.

Źródło: arkela/Adobe Stock

Obecnie kanał jest źródłem dochodu dla Panamy, choć kiedy zaczynano budowę, teren tego kraju należał do Kolumbii, a potem przez 75 lat Strefa Kanału Panamskiego znajdowała się pod jurysdykcją amerykańską. Opłaty za tranzytu stanowią ponad 40% PKB Panamy.

Fot. dani3315/Adobe Stock

Fot. jdross75/Adobe Stock

W 2019 r. zarejestrowano 13 785 tranzytów. Od kilkunastu lat trwa rozbudowa tego szlaku – do 2025 r. przepustowość, która obecnie wynosi 14 tys. statków rocznie, ma wzrosnąć dwukrotnie.

3. Wielki Kanał, kraj: Chiny, długość: 1800 km

Najdłuższy na świecie sztuczny kanał transportowy, budowany od V w. p.n.e., a ukończony w XVIII w.  W późniejszych czasach wiele razy był przebudowywany. Łączy Hangzhou na południu kraju z Pekinem na północy. Dawniej był nazywany Kanałem Cesarskim. Skrócił drogę między tymi wspomnianymi miastami o 1000 km. Przecina pięć największych rzek w Chinach: Jangcy, Rzekę Żółtą, Hai he, Huai He oraz Qiantang Jiang.

Fot. jorisvo/Adobe Stock

Powstał, bo w Chinach rzeki biegną ze wschodu na zachód, a trzeba było znaleźć sposób na zaopatrywanie cesarskiego dworu na północy, głównie w ryż, ale też na dostarczanie towarów dla wojska na południu. W skład kanału wchodzą 24 śluzy. Obecnie to jedna z głównych atrakcji turystycznych Chin. Służy także do nawadniania pól uprawnych na Nizinie Chińskiej. Od sześciu lat jest na liście światowego dziedzictwa UNESCO.

4. Kanał Karakumski, kraj: Turkmenistan, długość: 1445 km

Budowę rozpoczęto w 1954 r., a ukończono w 1988 r. Łączy rzekę Amu-darii w okolicach miasta Atamyrat z Morzem Kaspijskim w mieście Turkmenbaszy. Płynie przez południową część pustyni Kara-kum oraz u podnóża gór Kopet-dag i Wielki Bałchan. Był jednym z najważniejszych projektów hydrotechnicznych w czasach ZSRR, bo pozwolił otworzyć ogromne tereny na rolnictwo, szczególnie chodziło o uprawy bawełny.

Fot. Joost/Adobe Stock

Każdego roku dostarcza 13 km³ wody, służącej do nawadniania około 731 tys. ha gruntów rolnych. Ponadto zaopatruje w wodę duże miasta: stolicę Aszchabad oraz Mary i Tedżen.

5. Kanał Południowy, kraj: Francja, długość: 240 km

Łączy rzekę Garonnę niedaleko Tuluzy z portem Sete (Morze Śródziemne) w regionie Oksytania. Przy budowie, która zakończyła się w 1681 r. (trwała 15 lat), pracowało 12 tys. osób. Budowa rozpoczęła się za czasów panowania króla Ludwika XIV. Na początku nosił nazwę Królewskiego Kanału Langwedocji. Nazwę zmieniono podczas Rewolucji Francuskiej w 1789 r.

Fot. Iuliia Sokolovska/Adobe Stock

To pierwszy kanał na świecie, który poprowadzono w tunelu – w pobliżu miejscowi Nissan-lez-Enserune właśnie tego typu obiekt (o długości 173 m) umożliwia przejście pod wzgórzem. Tunel Malpas ma 173 m długości, 6 m wysokości i 8,5 m szerokości. Od prawie ćwierć wieku kanał znajduje się na liście światowego dziedzictwa UNESCO.

Fot. Florence Piot/Adobe Stock

Jest elementem drogi wodnej między Morzem Śródziemnym a Atlantykiem. Wciąż jest otwarty dla ruchu wodnego (barki turystyczne). Głębokość wynosi 2 m. Na jego trasie znajduje się prawie 350 budowli hydrotechnicznych.

6. Kanał śródlądowy, kraj: Niemcy, długość: 325,7 km

Fot. panoramarx/Adobe Stock

Najdłuższa droga wodna w Niemczech. Zbudowana została w 1906 r., co pozwoliło na wodne połączenie kilku krajów Europy – od Szwajcarii i Francji oraz krajów Beneluksu po Polskę i Czechy. Znajduje się między kanałem Dortmund-Ems a Łabą, jest częścią drogi wodnej Ren–Odra. Minimalna głębokość to 2,8 m, obecnie dostępny jest dla jednostek o tonażu ponad 3000 ton.

7. Kanał Alberta, kraj: Belgia, długość: 129,5 km

Fot. Sven Vaes/Wikimedia

Został przekopany w latach 1930–1939. Łączy rzeki Mozę i Skaldę, a także miasta: Antwerpię i Liege. Różnica wysokości między tymi miastami wynosi 56 m, co niwelowane jest przez sześć śluz: Genk, Diepenbeek, Hasselt, Kwaadmechelen, Olen i Wijnegem. Głębokość kanału to 3,4 m. Dzięki budowie czas podróży drogą wodną z Antwerpii do Liege został skrócony z tygodnia do kilkunastu godzin.

8. Kanał Białomorski, kraj: Rosja, długość: 227 km

Łączy morza Bałtyckie i Białe. 170 tys. więźniów politycznych ZSRR budowało go w latach 1930–1933 – 37 km kanału musieli wykuć w skalnym podłożu. Powstało 2,5 mln m³ urobku skalnego oraz 21 mln m³ urobku z ziemi. W otwarciu udział wziął Stalin. 19 śluz sprawia, że kanał pokonuje różnice wysokości – najpierw 103 m w górę, a potem 95 m w dół do jeziora Onega. Pierwotnie chciano, żeby pływały nim duże okręty wojenne z Bałtyku na Morze Białe, ale okazał się za płytki (3,5 m głębokości). Na początku był więc wykorzystywany głównie do spławiania drewna, a obecnie przewożone są nim towary z zagłębi przemysłowych Rosji na Morze Białe, a dalej do portów na Syberii.

9. Kanał Amsterdam–Ren, kraj: Holandia, długość: 72 km

Fot. China Crisis/Wimiedia

Biegnie od Amsterdamu do Tiel, zaczyna się na jeziorze IJ, a kończy wpadając do rzeki Waal. Budowany był w latach 1931–1952. Prace najpierw spowolnił wielki kryzys, a potem II wojna światowa. Odcinek od Amsterdamu do Utrechtu w dużej części wytyczono po śladzie istniejącego wcześniej Merwedekanaal (koryto pogłębiono i poszerzono). W ramach budowy kanału Amsterdam–Ren powstał też 4-kilometrowy kanał Lekkanaal – połączenie z rzeką Lek. W skład głównego kanału wchodzą cztery śluzy; dostępny jest dla statków o nośności 4300 ton.

10. Kanał Augustowski, kraj: Polska, długość: 82 km, kraj: Białoruś, długość: 25 km; łączna długość: 103 km

Budowa rozpoczęła się w 1824 r. Roboty przerwał wybuch powstania listopadowego; ukończono je w 1838 r., a kanał otwarto w 1839 r. Przy budowie pracowało 5–7 tys. osób. Powstało 40 km przekopów, wybudowano 18 śluz oraz 23 jazy. Każda ze śluz budowana była około dwóch lat. Pierwotnie kamienno-ceglane śluzy były biało-czerwone – komory wykładano czerwoną cegłą, a ich zwieńczenia były białe. Na każdej ze śluz wmurowano tablicę z datą i nazwiskiem kierownika budowy, do dziś zachowały się prawie wszystkie (poza dwoma). Do budowy komór używano najlepszych na tamte czasy materiałów: w przypadku ścian były to kamienie polne i cegły, a części najbardziej narażone na działanie wody oblicowano ciosanym piaskowcem albo granitem. Dna komór śluz, w zależności od gruntu, okładano dębowymi deszczułkami  albo betonowano. Do umocnienia brzegów stosowano m.in. pale drewniane. Obecnie 14 śluz znajduje się po stronie polskiej, jedna w pasie granicznym, a trzy na Białoruski.

Fot. zbigniew/Adobe Stock

Fot. Artur Bociarski/Adobe Stock

Kanał powstał z uwagi na pruskie restrykcje celne, które uniemożliwiały spławianie towarów, głównie zboża, Wisłą do Gdańska. Był częścią większego projektu – miał połączyć Narew i Biebrzę z Niemnem, a dalej, do Bałtyku, miał biec Kanał Widawski. Ostatecznie nigdy jednak nie pełnił strategicznej roli, ponieważ Prusy zrezygnowały z nakładania wysokich ceł, a Rosjanie przerwali budowę Kanału Widawskiego.

Fot. aquatarkus/Adobe Stock

Obecnie Kanał Augustowski jest malowniczym szlakiem wodny, korzystają z niego kajakarze, ale kursują też statki żeglugi śródlądowej. Średnia głębokość to 2,2 m. W 1968 r. wpisano go do rejestru zabytków, a w 2007 r. stał się Pomnikiem Historii.

Układając ten subiektywny ranking braliśmy pod uwagę nie tylko długość kanałów, ale także np. ich wpływ na rozwój danej części świata, przeszkody, z jakimi musieli radzić sobie ich budowniczowie, historyczne tło, obecną rolę czy rozpoznawalność. Na tej liście z powodzeniem mogłyby się znaleźć też inne kanały, np. wchodzące w skład Drogi Św. Wawrzyńca w USA.

Przeczytaj także: Największe firmy budowlane w Polsce 2020 – ranking