Walka ze smogiem pod kontrolą

Małopolska jest pierwszym województwem, w którym rozpoczęto egzekwowanie zadań zawartych w programie ochrony powietrza z 30 września 2013 r. Obligował on 90 spośród 181 małopolskich gmin do zmniejszenia na swoim obszarze emisji groźnych pyłów PM2,5, PM10 i innych zanieczyszczeń do atmosfery. Na wywiązanie się ze zobowiązań prezydenci miast, burmistrzowie i wójtowie mieli czas do końca 2015 r.

Przeprowadzone w 2016 r. przez WIOŚ kontrole wykazały, że walka regionu ze smogiem pozostawia wiele do życzenia. Najczęściej stwierdzane nieprawidłowości w 45 skontrolowanych gminach dotyczyły przygotowania i uchwalenia specjalnego programu ograniczenia niskiej emisji (tzw. PONE) oraz wymiany kotłów węglowych na nowoczesne urządzenia. Zbyt wolne okazało się tempo rozbudowy sieci gazowych, termoizolowania budynków i zastosowania odnawialnych źródeł energii. Niedostateczny był także stan techniczny istniejących dróg, który miał zostać dostosowany do obowiązujących wymagań w ramach zadania „emisja zanieczyszczeń poprzez regularne utrzymanie czystości dróg”.

Kary za smog

Naruszenia stwierdzono w 40 przypadkach, ale ukarano „tylko” 32 gminy, m.in. Zakopane, Nowy Targ, Tarnów, Chrzanów, Andrychów, Rabkę Zdrój, Stary Sącz, Zielonki, Liszki i Zabierzów (kontrolowany już w 2017 r.). Wysokość kar uzależniono od rodzaju i skali „uchybień”, ale to nadal stosunkowo niskie kwoty (od 10 do 30 tys. zł), biorąc pod uwagę fakt, iż ustawa dopuszcza kary w wysokości nawet 500 tys. zł. Mimo to większość gmin odwołała się od decyzji inspektoratu i czeka na opinię GIOŚ. Co w przypadku braku uregulowania należności mimo podtrzymania przez generalnego inspektora ochrony środowiska decyzji WIOŚ?

Następuje egzekucja – ucina krótko Magdalena Gala, rzecznik prasowy wojewódzkiego inspektoratu.

Jak zapewnia WIOŚ, trudności, które gminy napotkały na drodze realizacji zadań, zostały podczas kontroli uwzględnione.

[Wiemy, że] późno wdrożono mechanizmy finansowania dopłat do nowoczesnych urządzeń grzewczych. W małych miejscowościach do połowy 2014 r. nie dofinansowywano nowoczesnych kotłów na paliwa stałe, a program „Kawka” [dofinansowania działań służących likwidacji niskiej emisji – przyp. red.] dla miejscowości mniejszych niż 10 tys. mieszkańców uruchomiono w II połowie 2015 r. Gminy nie wykorzystały posiadanych możliwości, tj. nie wprowadzały lokalnych programów POP [Program Ochrony Powietrza – przyp. red.] opartych na inwentaryzacji źródeł emisji. Nie przygotowywały mieszkańcom wniosków o dofinansowanie na wymianę uciążliwych urządzeń grzewczych i w efekcie nie dokonały zmniejszenia uciążliwych emisji – dlatego kary wahają się w granicach od 10-30 tys. zł, a nie jak przewiduje ustawa od 10-500 tys. zł – wyjaśnia Gala.

Wśród kontrolowanych gmin jakością działań związanych z redukcją zanieczyszczeń powietrza wyróżniły się tylko Gorlice, Olkusz i Miasto Tarnów. Ale przed kontrolą jest jeszcze kolejnych 90 podmiotów, w tym stolica regionu – Kraków. Zostaną one rozliczone w ciągu najbliższych 19 miesięcy (kontrole potrwają do końca 2019 r.) na podstawie tegorocznego programu ochrony powietrza.

Co podlegało kontroli WIOŚ?

W 2016 r. kontroli podlegała głównie redukcja pyłu PM10, która była obliczana w oparciu o wymianę wysokoemisyjnych urządzeń grzewczych na nowoczesne. W nowym programie sprawdzany będzie także sposób, w jaki gminy nadzorują stosowanie się mieszkańców do zakazów wynikających z uchwały antysmogowej. Chodzi przede wszystkim o zakaz stosowania paliw stałych (głównie węgla oraz drewna) do ogrzewania domów. Kontrolowane będą także programy krótkoterminowe, m.in. wypełnianie obowiązku informowania przez gminy o wysokim zanieczyszczeniu powietrza zarówno mieszkańców, jak i placówki edukacyjne, medyczne itp.

Małopolska, w której jakość powietrza jest jedną z najgorszych w kraju, jako pierwsza uchwaliła (w marcu br.) uchwałę antysmogową. Jej trzonem jest zakaz spalania mułów i flotów węglowych w piecach oraz montowania kotłów i kominków niespełniających norm unijnych. Zapisy obowiązują mieszkańców regionu od 1 lipca br., ale na wymianę starych urządzeń mają oni czas do końca 2022 r. lub 2026 r. w przypadku korzystania z kotłów, które spełniają wymagania emisyjne na poziomie co najmniej klasy 3. Osobny dokument dotyczy miasta Krakowa, gdzie całkowity zakaz stosowania drewna i węgla do ogrzewania pomieszczeń wejdzie w życie 1 września 2019 r. Do tego czasu stolicę Małopolski obowiązuje uchwała tymczasowa, zakazująca używania paliw uwalniających najwięcej toksycznych pyłów.

Uchwały antysmogowe obowiązują na tę chwilę wyłącznie w Małopolsce i na Śląsku. Władze samorządów mazowieckiego, łódzkiego i opolskiego przyjęły projekt dokumentu końcem października br., a na Dolnym Śląsku i w Wielkopolsce trwają prace nad jego ostatecznym kształtem.

Polska zajmuje niechlubne miejsce na podium w gronie państw, w których powietrze jest najbardziej zanieczyszczone w całej Europie. Roczne stężenie pyłów w atmosferze wynosi średnio 75 mg/m³, o 25 mg/m³ ponad normę (wg danych Europejskiej Agencji Środowiska).

Przeczytaj także: Największe dofinansowanie w ciepłownictwie dla Krakowa