1. Warszawa (1 mln 744 tys. 351 mieszkańców): Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji S.A.

W 1881 r. Zarząd Miasta Warszawy zawarł kontrakt na budowę wodociągów i kanalizacji, prace rozpoczęły się dwa lata później. W 1886 r. po raz pierwszy popłynęła woda ze Stacji Filtrów. Warszawa znalazła się wtedy wśród zaledwie sześciu miast Europy, które posiadały w tamtym czasie nowoczesne wodociągi i kanalizację.

1883 r. – początek budowy wodociągów i kanalizacji w Warszawie. Fot. archiwum MPWiK w Warszawie

1 stycznia 1924 r., z połączenia miejskich wydziałów zajmujących się budową i eksploatacją systemu, powstało przedsiębiorstwo Wodociągi i Kanalizacja. 1 stycznia 2003 r. przedsiębiorstwo komunalne przekształcono w jednoosobową spółkę akcyjną, której akcjonariuszem jest Warszawa. Obecnie firma odpowiada za 4200 km sieci wodociągowej oraz 4180 km sieci kanalizacyjnej. Prezesem jest Renata Tomusiak.

2. Kraków (761 tys. 069 mieszkańców): Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji S.A.

W Krakowie przez wieki budowę sieci wodociągowej i kanalizacyjnej uniemożliwiały liczne najazdy. Dziś wydaje się to nieprawdopodobne, ale z uwagi na fakt, że wodę pobierano z zanieczyszczonych studni, a ścieki wylewane były na ulice, panowało wiele chorób i epidemii, przez co w XIX w. średnia długość życia krakowian wynosiła tylko 30 lat. 14 lutego 1901 r., kiedy uruchomiono wodociąg na Bielanach, powstało przedsiębiorstwo Wodociąg Królewskiego Stołecznego Miasta Krakowa. W 1913 r. zakończono budowę Dworca Wodociągowego przy ul. Senatorskiej (obecna siedziba Wodociągów Miasta Krakowa).

14 lutego 1901 r., uruchomiono Zakład Uzdatniania Wody Bielany. Źródło: Facebook/Prostozkranu

W 1997 r. firma przystąpiła do krakowskiej Podatkowej Grupy Kapitałowej, w której funkcję zarządczą pełni Krakowski Holding Komunalny S.A. Wodociągi Miasta Krakowa odpowiadają za 2263 km sieci wodociągowej oraz 1906 km sieci kanalizacyjnej. Prezesem jest Piotr Ziętara.

3. Łódź (700 tys. 982 mieszkańców): Zakład Wodociągów i Kanalizacji sp. z o.o.

Firma powstała w 1925 r. kiedy to w Łodzi, po latach oczekiwań, rozpoczęto budowę miejskiej kanalizacji. Co ciekawe, choć Łódź była wtedy jednym z najszybciej rozwijających się miast Europy, nie posiadała kanalizacji i wodociągów. W tamtym czasie wodę kupowano od domokrążców lub czerpano ze studni, a ścieki płynęły ulicami i rzekami.

Jak czytamy na internetowej stronie firmy, wszędzie panował nieznośny fetor. Doły kloaczne i studnie z wodą pitną powstawały tak blisko siebie, że w mieście wybuchały epidemie czerwonki, duru brzusznego. Najgorzej było podczas burz. Ulice tonęły w błocie, deszczówka mieszała się ze ściekami, przenikała w głąb ziemi do wód gruntowych i studni.

Zabytkowa obudowa wieżowa studni głębinowej ujęcia na Chojnach. Fot. ZWiK w Łodzi

Zakład Wodociągów i Kanalizacji to spółka, w której 100% udziałów ma gmina Łódź. Firma odpowiada za 2118 km sieci wodociągowej oraz niemal 1954 km sieci kanalizacyjnej. Prezesem jest Jacek Kaczorowski.

4. Wrocław (635 tys. 759 mieszkańców): Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji S.A.

Historia wrocławskich wodociągów sięga XIII w. Pierwszym historycznym dokumentem dotyczącym zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ścieków był przywilej księcia Henryka IV Prawego (Probusa) wydany w 1272 r. W 1387 r. istniało, u wylotu ul. Kiełbaśniczej, koło wodne (najstarsze w Europie Środkowo-Wschodniej). Ponadto w 1514 r. wydano rozporządzenie zabraniające wrzucania i odprowadzania nieczystości do Odry powyżej ujęć wodnych. W latach 1866–71 wybudowano jeden z najnowocześniejszych wodociągów miejskich w Europie. Powstał w widłach Odry i Oławy. Jako oficjalną datę powstania firmy przyjmuje się 1 sierpnia 1871 r., kiedy to działalność rozpoczął zakład produkcji wody Na Grobli. Pod obecną nazwą MPWiK działa od 1952 r. W roku 2011 r. ówczesną spółkę z o.o. przekształcono w spółkę akcyjną gminy Wrocław.

Zespół wodociągów Na Grobli. Fot. szlakikulturowe.dolnyslask.pl

Obecnie firma zarządza siecią wodociągową o długości 2035 km. Długość sieci kanalizacyjnej to ponad 1418 km. Prezesem jest Witold Ziomek.

5. Poznań (542 tys. 348 mieszkańców): Aquanet S.A.

Początki wodociągów w Poznaniu to XIII w., kiedy to książę Przemysł II zezwolił na przeprowadzenie pierwszego wodociągu. W latach 1840–1847, w centrum Poznania, wybudowano sieć drewnianych wodociągów wraz ze studniami. Z kolei 29 marca 1865 r. władze miasta ustawą zatwierdziły „zaprowadzenie wodociągów miejskich” w stolicy Wielkopolski, co jest wiązane z początkiem obecnej firmy. W 1888 r. rozpoczęła się budowa podziemnej sieci kanalizacyjnej, a w 1908 r. – przepompowni ścieków przy ul. Garbary i Lewobrzeżnej Oczyszczalni Ścieków w Szelągu (obecnie przy ul. Serbskiej).

Lewobrzeżna Oczyszczalnia Ścieków. Fot. Aquanet

Aquanet jako spółka akcyjna rozpoczął działalność 25 maja 2005 r. Większościowym udziałowcem jest Miasto Poznań. Spólka obecnie odpowiada za około 2470 km sieci wodociągowej i około 2170 km sieci wodociągowej. Prezesem jest Paweł Chudziński.

6. Gdańsk (462 tys. 249 mieszkańców): Saur Neptun Gdańsk S.A. oraz Gdańska Infrastruktura Wodociagowo-Kanalizacyjna sp. z o.o.

Pierwszy wodociąg w Gdańsku budowano w latach 1348–1354 – tzw. Kanał Raduni, który pobierał wodę 1 milę powyżej miasta. W 1863 r. funkcję nadburmistrza Gdańska objął Leopold von Winter, który, mając świadomość stanu sanitarnego miasta, podjął kroki w celu wybudowania systemu wod-kan. Projekt systemu kanalizacyjnego, opracowany przez Eduarda Friedriecha Wiebego, został zrealizowany w latach 1869–1871 (system oddano do użytku 16 grudnia 1871 r.). Ścieki odprowadzane były do istniejącej do dziś przepompowni Ołowianka, a następnie do oczyszczalni ścieków – pola irygacyjne na Siankach (obecna dzielnica Stogi), które wybudowano w 1872 r. System odprowadzania ścieków wymagał zbudowania prawie 6 km kolektorów oraz około 30 km sieci rozdzielczej, budowę przepompowni ścieków na Wyspie Ołowianka oraz wytyczenie 400 ha pól irygacyjnych, na które odpompowywano ścieki.

Inż. Eduard Wiebe opracował również projekt systemu wodociągowego miasta. 21 lipca 1869 r. zostało oddane do użytkowania pierwsze na kontynencie europejskim drenażowe ujęcie wody w Pręgowie. Woda z ujęcia w Pręgowie trafiała do Zbiornika Wody Stara Orunia, a następnie do wodociągu miejskiego. Powstały w 1869 r. zbiornik był pierwszym nowoczesnym zbiornikiem wody w Gdańsku. Zbudowany został na planie kwadratu o boku 40 m, złożony z 11 naw o identycznej wielkości oraz 8 arkad. Obiekt został wyłączony z eksploatacji pod koniec lat 70. XX w.

Budowa Zbiornika Wody Stara Orunia, 1869 r. Fot. materiały archiwalne GIWK

30 marca 1945 r. nastąpiło wyzwolenie Gdańska i rozpoczęto odbudowę zrujnowanych systemów wodociągowo- kanalizacyjnych. 22 sierpnia 1946 r. powstała firma Wodociągi i Kanalizacje Miasta Gdańska.

W 1992 r. powołono spółkę Saur Neptun Gdańsk S.A. W 2004 r. rozpoczęła działalność spółka właścicielska miasta – Gdańska Infrastruktura Wodociagowo-Kanalizacyjna sp. z o.o. (GIWK). W spółce Saur Neptun Gdańsk udziały ma Grupa Saur (51%) oraz Miasto Gdańsk (49%). Prezesem jest Guy Fournier. Saur Neptun zarządza, ale to GIWK jest właścicielem systemu wodociągowo-kanalizacyjnego w Gdańsku. Prezesem tej drugiej firmy jest Jacek Skarbek. Gdańska sieć wodociągowa ma 1159,39 km, z kolei długość sieci kanalizacyjnej to 1212,173 km.

7. Szczecin (405 tys. 657 mieszkańców): Zakład Wodociągów i Kanalizacji spółka z o.o.

Pierwsza wzmianka o istnieniu systemu wodociągowego w Szczecinie pochodzi z 1577 r., kiedy z polecenia księcia Jana Fryderyka przebudowywano Zamek Książąt Pomorskich. Przez wieki mieszkańcy Szczecina wodę czerpali ze studni publicznych. W połowie XIX w. powstał żeliwny rurociąg na Łasztownię, a w 1858 r. drugi rurociąg drewniany, dostarczający wodę na teren portu. W 1863 r. rozpoczęto budowę wodociągów miejskich, a w 1870 r. systemu kanalizacyjnego.

Pozostałości po wodociągach sprzed kilkuset lat. Fot. ZWiK w Szczecinie

W 1939 r. łączna długość sieci wodociągowej wynosiła około 370 km. Pod koniec kwietnia 1945 r. cała infrastruktura komunalna była zniszczona w ponad 75%. We wrześniu 1947 r. powstały Miejskie Zakłady Wodociągów i Kanalizacji w Szczecinie. Obecna spółka powstała 2 września 1999 r. w wyniku likwidacji komunalnego zakładu budżetowego Gminy Szczecin. 100% udziałów w obecnym Zakładzie Wodociągów i Kanalizacji posiada Gmina Miasto Szczecin. Prezesem jest Waldemar Gill. Spółka odpowiada za 1366,5 km sieci wodociągowej oraz 1261 km sieci kanalizacyjnej.

8. Bydgoszcz (355 tys. 645 mieszkańców): Miejskie Wodociągi i Kanalizacja sp. z .o.o. 

Pierwsze w historii Bydgoszczy urządzenia wodociągowe zbudowano w XVI w. – król Zygmunt Stary 27 marca 1523 r. udzielił zezwolenia na budowę sieci wodociągowej. Nowoczesny system zaopatrzenia miasta w wodę zapoczątkowało uruchomienie w 1900 r. stacji wodociągowej SW-1-Las Gdański.

Stacja wodociągowa SW-1-Las Gdańsk. Fot. MWiK w Bydgoszczy

100% udziałów obecnej spółki należy do miasta Bydgoszcz. Zgodnie ze stanem na 31 grudnia 2017 r., długość sieci wodociągowej eksploatowanej przez MWiK w Bydgoszczy wynosiła 1044,03 km, a długość sieci kanalizacyjnej – 1125,7 km. Prezesem jest Stanisław Drzewiecki.

9. Lublin (340 727 mieszkańców): Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji sp. z o.o.

W 1471 r. Kazimierz Jagiellończyk nadał władzom miasta Lublina przywilej zbudowania wodociągu. Do 1673 r. czynny był wodociąg rurmistrza Jana z Nowego Sącza  – urządzenie do miasta doprowadzało wodę rzeczną. Tamten wodociąg powstał z wydrążonych, drewnianych pni, miał 5 km długości. W 1899 r. wybudowano wodociąg, składający się z trzech studni artezyjskich, dwóch pomp z kotłami parowymi, budynku maszynowni, wieży ciśnień i 8,5 km sieci wodociągowej. Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Lublinie sp. z o.o. jest od 1998 r. spółką prawa handlowego, będącą własnością gminy Lublin. Prezes spółki to Sławomir Matyjaszczyk.

Ponad 90-letnia wieża ciśnień przy Al. Racławickich w Lublinie. Źródło: MPWiK Lublin/zasoby Archiwum Państwowego

Firma odpowiada za 977,9 km sieci wodociągowej oraz 862,9 km sieci kanalizacyjnej (stan na 31 grudnia 2015 r.).

10. Katowice (299 tys. 910 mieszkańców): Katowickie Wodociagi S.A.

Budowa wodociągów na Górnym Śląsku była efektem działalności pierwszych kopalń, przez które zanikała woda w studniach. W efekcie postanowiono zacząć budować system doprowadzający wodę. Tradycja firmy sięga II połowy XIX w., kiedy powstało pierwsze ujęcie wody dla Katowic.

Katowice jako pierwsze miasto na Śląsku, w latach 1904–1906, wybudowały oczyszczalnię mechaniczno-biologiczną. W okresie międzywojennym, po powrocie do Polski, posiadały zakłady wodociągowe i przedsiębiorstwa oczyszczania miasta i kanalizacji. W czasie II wojny światowej wszystkie śląskie wodociągi miały jeden zarząd. W latach 1949–1950 połączono je w jeden zakład tworząc: Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Katowicach. Od 12 grudnia 2010 r. nazwa brzmi Katowickie Wodociągi S.A.. Obecnie firma odpowiada za ponad 1050 km sieci wodociągowej i ponad 760 km sieci kanalizacyjnej. Prezesem jest Stanisław Krusz.

W zestawieniu wzięto pod uwagę miasta największe pod względem liczby ludności – zgodnie ze stanem na 31 grudnia 2015 r. i za statystyką GUS.

Przeczytaj także: Największe oczyszczalnie ścieków w Polsce [ranking]