Historię warszawskich mostów można zamknąć w kilku zdaniach: pierwszy zbudowano z nakazu Zygmunta Augusta (przy wsparciu finansowym królowej Anny Jagiellonki). Został otwarty w kwietniu 1573 r. i przetrwał 30 lat. Na kolejny stały most stolica musiała czekać prawie trzy wieki.

Pierwszy podobny do dachu…

Ów pierwszy most powstał pod kierownictwem Erazma Giotto z Zakroczymia. Konstrukcja była drewniana, wzmacniana elementami z żelaza. Wykorzystano układ nośny wieszarowy, przypominający konstrukcję więźby dachowej, co w XVI-wiecznej Polsce było techniczną nowinką. Most miał 22 przęsła oparte na palach umieszczonych w dnie, które robotnicy wbijali kafarami stojąc na tratwach. Środkowa część mostu oparta była na pływakach, co umożliwiało jej otwieranie na potrzeby żeglugi łodzi z wysokimi masztami. Przewidziano także elementy ochrony obiektu przed krą i pożarem. Funkcjonowało 15 rozbijaczy kry, a aby unikać potencjalnego zaprószenia ognia, rozebrano drewniane zabudowania w pobliżu rzeki i zbudowano murowaną Bramę Mostową od strony Warszawy.

Drugi miał być kolejowy, ale…

Most Kierbedzia. Fot. Muzeum Narodowe w Warszawie

Kolejny stały most wybudowano dopiero w 1864 r., kiedy Warszawa stała się ważnym pod względem militarnym ośrodkiem. Pierwotnie miał to być most kolejowy łączący Dworzec Petersburski na Pradze z Dworcem Warszawsko-Wiedeńskim, jednak z powodu trudności w przeprowadzeniu linii kolejowej przez starówkę miasta, zrezygnowano z tego pomysłu i zdecydowano, że most będzie służył pieszym, furmankom, dorożkom i tramwajom konnym. 

4500 ton żelaza i wyciągarka parowa z Francji

Projektant mostu Stanisław Kierbedź był sławnym inżynierem, od 1852 r. zastępcą dyrektora budowy Kolei Petersbursko-Warszawskiej. Jego projekt wyróżniał się nitowaną kratownicą - każda ze stalowych belek tworząca konstrukcję nośną, składała się z dwóch dźwigarów o układzie kratownicowym. Krzyżulce charakterystycznej kratownicy wykonane były z walcowanego, kutego żelaza. Na końcach przytwierdzono je nitami do blachy. Żelazne elementy konstrukcyjne mostu sprowadzane były z Francji. Łącznie ważyły ponad 4,5 tys. ton. 

Budowa Mostu Kierbedzia. Polona, fot. K. Beyer

Nowatorskim rozwiązaniem zastosowanym przez Kierbedzia było nawiercanie otworów na nity zamiast ich przebijania. Dzięki temu zwiększono wytrzymałość otworów. Nity miały grubość od 2 do 3 cm. Nowością przy budowie obiektu były także wolnospadające kafary unoszone już nie siłą mięśni robotników, a wyciągarką parową – również sprowadzoną z Francji.

Jak budowano filary mostu pod wodą?

Budowa Mostu Kierbedzia. Na fotografii widać drewniany most montażowy, który rozebrano po zakończeniu budowy. Fot. K. Beyer, Mazowiecka Biblioteka Cyfrowa

Wszystkie filary Mostu Kierbedzia oparto na dwóch większych i dwóch mniejszych cylindrach o średnicy odpowiednio prawie 5,5 m i 2,7 m. Wypełniano je betonem i wikliną obciążoną kamieniami, co miało zapobiegać podmywaniu filarów. Przyczółki zbudowano ze skrzyń wypełnionych tłuczniem na sucho, na którym ułożono fundament z kamieni polnych spojonych cementem portlandzkim sprowadzonym z Anglii.

Ostateczny kształt przeprawy

Most osiągnął długość 475 m i opierał się na pięciu filarach połączonych przęsłami o długości po 79 m każdy. Na nich posadowiono tunel ze wspomnianej wcześniej kratownicy, jego środkiem biegła jezdnia (i torowisko) dla pojazdów konnych o szerokości do 10 m. Wyłożona była drewnianym brukiem. Piesi musieli się poruszać chodnikami umieszczonymi na zewnątrz po obu stronach kratownicy. 

Wjazd na Most Kierbedzia. Fot. K. Brandel, Mazowiecka Biblioteka Cyfrowa

Według źródeł historycznych na budowie Mostu Kierbedzia stale pracowało 700 robotników, a w niektórych okresach zwiększano tę liczbę o 400 żołnierzy. Ponadto kamieniarkę na filarach wykonali, najlepsi w ówczesnej Europie, Włosi, których było od 30 do 70.

Uroczyste otwarcie mostu nastąpiło 22 listopada 1864 roku - wtedy nadano mu oficjalnie nazwę „Most Aleksandryjski”. Nazwa jednak nigdy się nie przyjęła, bo warszawiacy woleli uhonorować polskiego projektanta przeprawy i powszechnie nazywali ją „Mostem Kierbedzia”. 

Most Kierbedzia - widok ze strony Pragi. Żródło: Francuska Biblioteka Narodowa

Pierwszy stalowy most Warszawy przetrwał 51 lat – został zburzony podczas I wojny światowej.

Przeczytaj także: Najwyższy most wiszący w Europie już otwarty! [FILM]