Trzęsienia ziemi to zjawiska, które zachodzą dużo częściej, niż można by przypuszczać. Szacuje się, że co roku dochodzi do ponad 3,7 mln trzęsień ziemi na całym świecie, większość praktycznie nie jest odczuwalna. Tylko mniej więcej 600 powoduje zniszczenia, w tym 20 ma bardzo poważne skutki, często spowodowane wywołanym przez wstrząsy tsunami.

Najwięcej występuje ich wzdłuż tzw. Pacyficznego Pierścienia Ognia obejmującego m.in. Japonię, Filipiny, Indonezję, Nową Zelandię, zachodnie wybrzeże obu Ameryk czy Alaskę. Wszystko dlatego, że w tych rejonach stykają się duże płyty tektoniczne, które są w ciągłym ruchu. W zestawieniu dane o sile trzęsień ziemi pochodzą z serwisu U.S. Geological Survey (USGS).

10. Ocean Indyjski przy zachodnim brzegu Indonezji

Ewakuacja w Kalkucie. Fot. Biswarup Ganguly/wikimedia

Data: 11 kwietnia 2012 r.

Miejsce: Indonezja

Magnituda: 8,6

Liczba ofiar śmiertelnych: 10

Do trzęsienia ziemi na Oceanie Indyjskim doszło o godz. 15:38 czasu lokalnego około 100 km od wybrzeży Sumatry na głębokości 20 km. Najbliższe miasta w Indonezji, Banda Aceh i Meulaboh znajdowały się w odległościach, odpowiednio, 430 km i 385 km. Mniej więcej dwie godziny później nastąpił wstrząs wtórny o magnitudzie 8,2, ale znacznie dalej, 180 km od pierwszego.

Źródło: USGS

Zdarzenie wywołało też tsunami, u wybrzeży kraju fale miały już tylko 40–50 cm. Wstrząsy były także odczuwalne m.in. w Indiach (w Kalkucie zorganizowano nawet ewakuację), Chinach, Nepalu, Bangladeszu czy Mjanmie. Duża odległość epicentrum od Indonezji znacząco ograniczyła liczbę ofiar. W Indonezji było to 10 osób, przy czym osiem umarło na zawał serca. 12 ludzi zostało rannych.

9. Trzęsienie ziemi Assam-Tybet

Fot. Steinbrugge Collection, NISEE, UC Berkeley

Data: 15 sierpnia 1950 r.

Miejsce: Indie i Chiny

Magnituda: 8,6 (wcześniej oceniane na 8,7)

Liczba ofiar śmiertelnych: 4826

Niszczycielskie trzęsienie uderzyło w indyjską prowincję Assam i należący do Chin Tybet o 19:39 (czas miejscowy). Łącznie zginęło 1526 osób w Indiach i 3300 w Chinach. Lawiny błota wywołane żywiołem zniszczyły 70 wiosek. Osiem dni później zerwanie zapory na rzece Subansiri (Indie) pochłonęło dodatkowo życie 536 ludzi. Fala powodziowa miała 7 m wysokości.

Źródło: USGS

W regionie Nyingchi-Qamdo-Zhamo we wschodnim Tybecie zawaliło się wiele budynków, dochodziło do pękania gruntu i dużych osuwisk. W rejonie Medog wioska Yedong została zmyta i osunęła się do rzeki Yarlung Zangbo (Brahmaputra). Wstrząsy były odczuwalne w Lhasie (Tybet) i w prowincjach Syczuan i Junnan w Chinach. Różne źródła określają to zjawisko mianem trzęsienia ziemi Assam-Tybet lub po prostu w Assam, jednak większość ekspertów uważa, że epicentrum było w Tybecie. Liczba ofiar może być wyższa niż 4826, ponieważ nie podano całkowitej liczby zabitych w Yedong, ani w innych obszarach najbardziej zniszczonych w Tybecie.

8. Wyspa Szczurów, Alaska

Wyspa Hawadax (dawniej: Szczurów). Fot. NASA

Data: 4 lutego 1965 r.

Miejsce: Alaska, Stany Zjednoczone

Magnituda: 8.7

Liczba ofiar śmiertelnych: 0

Silne trzęsienie ziemi na głębokości 30,3 km w pobliżu Wyspy Szczurów (dzisiaj Hawadax) należącej do archipelagu Aleutów spowodowało tsunami z falami o wysokości 10,7 m. Na szczęście wydarzyło się na terenie bez stałych mieszkańców, dlatego nie było ofiar. Odnotowano niewielkie straty wycenione na ówczesnych 10 tys. dol. Doszło do uszkodzenia lokalnej drogi.

Źródło: USGS

Dawna nazwa wyspy związana jest z ucieczką gryzoni z tonącego statku japońskiego w 1870 r. Szczury mocno zniszczyły lokalną populację ptaków morskich (w tym bielika amerykańskiego), nie mających metod obrony przed inwazyjnym gatunkiem. W 2008 r. podjęto decyzję o deratyzacji, aktualnie na wyspie już ich nie ma. Nową nazwę, Hawadax, nadano w 2012 r. W języku aleuckim oznacza ona „witamy” i „wejście”.

7. Wybrzeże Ekwadoru i Kolumbii

Skutki trzęsienia ziemi w Ekwadorze. Fot. El Pais, źródło: X – Geology History

Data: 31 stycznia 1906 r.

Miejsce: Ekwador, Kolumbia

Magnituda: 8.8

Liczba ofiar śmiertelnych: 500–1500

31 stycznia 1906 r. u wybrzeży Ekwadoru i Kolumbii doszło do bardzo silnego trzęsienia ziemi (pierwszy wstrząs miał magnitudę 8,8, wtórne 8,6 i 8,2) i w jego następstwie tsunami. Jego fale zaobserwowano wzdłuż całego wybrzeża Ameryki Środkowej, na północy do San Francisco i na zachód do Japonii. Po 12,5 godz. dotarły one do Hilo na Hawajach, gdzie zalały ulicę i tory kolejowe. Do Ekwadoru i Kolumbii napłynęła fala o wysokości 5 m. W tym drugim kraju zniszczyła 49 domów i zabiła co najmniej 500 osób.

Źródło: USGS

W mieście Esmeraldas w Ekwadorze doszło do uszkodzeń niektórych konstrukcji, a wszystkie niezabezpieczone obiekty zostały przewrócone lub przesunięte. Powtarzające się wstrząsy wtórne były odczuwalne co najmniej do końca marca. W miejscowości Tumaco trzęsienie ziemi zniszczyło cztery domy. Miasto uniknęło zagłady dzięki drewnianej zabudowie.

6. Trzęsienie u wybrzeży Biobio

Budynek zniszczony w Concepción. Fot. Claudio Núñez/wikimedia

Data: 27 lutego 2010 r.

Miejsce: Chile

Magnituda: 8.8

Liczba ofiar śmiertelnych: co najmniej 523 i 24 zaginionych

Do wstrząsów doszło w wyniku pęknięcia uskoku, które osiągnęło 100 km szerokości i prawie 500 km równolegle do wybrzeża. Wywołało to wstrząsy sejsmiczne i odkształciło dno oceanu prowadząc do tsunami. Samo trzęsienie trwało 3 min. Doszło do niego na głębokości 22,9 km.

Źródło: USGS

Co najmniej 523 osoby zginęły, 24 zaginęły, około 12 tys. zostało rannych, 800 tys. przesiedlonych, a ponad 370 tys. domów, 4013 szkół, 79 szpitali i 4200 łodzi było uszkodzonych lub zniszczonych przez trzęsienie ziemi i tsunami w rejonie Valparaiso-Concepcion-Temuco. Około 1,8 mln osób zostało poszkodowanych w Araucania, Bio-Bio, Maule, O'Higgins, regionie metropolitalnym Santiago i w Valparaiso. Całkowite straty gospodarcze w Chile oszacowano na 30 mld dolarów amerykańskich. Dostawy prądu, telekomunikacji i wody zostały przerwane, natomiast lotniska w Concepcion i Santiago odniosły niewielkie szkody. Tsunami uszkodziło lub zniszczyło wiele budynków i dróg w Concepcion, Constitucion, Dichato i Pichilemu, a także uszkodziło łodzie i dok w rejonie San Diego w USA. W pobliżu Arauco zaobserwowano uniesienie wybrzeża o ponad 2 m.

5. Półwysep Kamczatka

Tsunami po trzęsieniu ziemi w Rosji zalało wyspę Midway. Fot. U.S. Navy

Data: 4 listopada 1952 r.

Miejsce: Rosja

Magnituda: 9

Liczba ofiar śmiertelnych: 2336

Do trzęsienia ziemi w 1952 r. u wybrzeży Półwyspu Kamczatka doszło o 4:58 czasu lokalnego 5 listopada (w Europie był to jeszcze 4 listopada). Spowodowane nim tsunami uderzyło w miasto Siewiero-Kurilsk, Wyspy Kurylskie i obwód sachaliński. Fale o wysokości 13 m zniszczyły w dużym stopniu to pierwsze miasto, a także wiele osiedli w obwodzie sachalińskim i kamczackim. Była to największa taka katastrofa naturalna w Rosji od czasu wprowadzenia sejsmografii w 1900 r. Zginęło ponad 2300 osób.

Źródło: USGS

Żywioł spowodował też szkody na Hawajach, oszacowano je na 800 tys. do 1 mln ówczesnych dolarów. Fale wysokie na 9,1 m doprowadziły do zniszczeń w porcie Honolulu, na północnym wybrzeżu Oahu, w Hilo, na Wyspie Kokosowej czy w zatoce Reed's. Tsunami o znacznie mniejszej sile odnotowano też na Alasce, woda zalała nisko położone obszary. Ewakuowano też część mieszkańców miasta Unalaska. Na obszarach należących do Stanów Zjednoczonych nie było ofiar.

4. Region Tōhoku

Zniszczone miasto Rikuzentakata. Fot. Mitsukuni Sato/wikiemedia

Data: 11 marca 2011 r.

Miejsce: Japonia

Magnituda: 9,1

Liczba ofiar śmiertelnych: 19 759

Katastrofalne w skutkach zdarzenie wydarzyło się 11 marca 2011 r. w pobliżu północno-wschodniego wybrzeża Honsiu. Było efektem płytkiego uskoku nasunięcia na granicy płyt strefy subdukcji między płytami Pacyfiku i Ameryki Północnej. Wstrząsy wywołały potężne tsunami z falą o maksymalnej wysokości fali 37,88 m w Miyako. Zginęło łącznie 19 759 osób, w tym 13 386 bezpośrednio po wdarciu się wody na ląd. 6242 zostało rannych, 2553 uznano za zaginione, a prawie 131 tys. przesiedlono. Straty oszacowano na 309 mld dolarów. Jednym z najbardziej spektakularnych skutków była katastrofa w elektrowni atomowej Fukushima 1, gdzie stopiony rdzeń reaktora spowodował pożary i wybuch. Na straty spisano wszystkie cztery reaktory (dwa były przygotowywane do zamknięcia).

Źródło: USGS

Zniszczenia objęły ponad 332 tys. budynków, 2126 dróg, 56 mostów i 26 linii kolejowych wzdłuż całego wschodniego wybrzeża Honsiu od Chiby do Aomori. Pękła zapora w Fukushimie, dochodziło do osunięć ziemi, przemieszczeń gruntu i pożarów (m.in. w Chibie, Miyagi i Tokio). Tsunami dotarło do Indonezji (jedna osoba zginęła, kilka domów zawaliło się), a także do Kalifornii (jedna śmierć) w Stanach Zjednoczonych, Peru i Chile. Wszędzie tam uległo zniszczeniu lub uszkodzeniu po kilka budynków, łodzi i doków.

3. Północne wybrzeże Sumatry

Ruiny wioski przy wybrzeżu Sumatry. Fot. Philip A. McDaniel/US Navy

Data: 26 grudnia 2004 r.

Miejsce: Indonezja

Magnituda: 9,1

Liczba ofiar śmiertelnych: 283 100

Najbardziej śmiertelne w XXI w. trzęsienie ziemi spowodowane było pęknięciem wzdłuż uskoku między płytami birmańską a indyjską. Jego epicentrum znajdowało się w odległości około 160 km od zachodniego wybrzeża Aceh w północnej Sumatrze w Indonezji na głębokości 30 km. Wstrząsy wywołały tsunami, które dotknęło także Bangladeszu, Indii, Malezji, Malediwów, Mjanmy, Singapuru, Sri Lanki i Tajlandii. Najwyższa fala miała 30 m. Jedna z największych katastrof naturalnych pozbawiła życia ponad 283 100 osób (najwięcej w Indonezji, Sri Lance i Tajlandii), a dach nad głową utraciło 1 126 900 ludzi, których przesiedlono.

Źródło: USGS

Na Sumatrze występowały osuwiska, obniżał się poziom gruntu. Dwa dni po wstrząsach w Baratang w Indiach uaktywnił się wulkan błotny, w Arakan (Mjanma) doszło do emisji gazów.

Pęknięcie uskoku na długości 1200–1300 km trwało 10 min. To najwyższe wartości, jakie do tej pory zaoberwowano.

Dramatyczna sytuacja ludzi i krajów dotkniętych katastrofą spowodowała ogólnoświatową reakcję humanitarną, w ramach pomocy przekazano darowizny przekraczające 14 mld dol. (w przeliczeniu na wartość waluty w 2024 r. to 23 mld dol.).

2. Zatoka Księcia Williama, Alaska

Zniszczenia w Anchorage. Fot. US Army

 Data: 27 marca 1964 r.

Miejsce: Stany Zjednoczone

Magnituda: 9,2

Liczba ofiar śmiertelnych: 139

Mimo ogromnej skali trzęsienia ziemi, liczba zabitych była niewielka. Wstrząsy w południowej Alasce trwały prawie 5 min. Wtórne pojawiały się przez trzy tygodnie. Przyczyną większości zgonów było tsunami, które wyrządziło też szkody od wysp Kodiak po północną Kalifornię.

Źródło: USGS

Poważne zniszczenia i uszkodzenia wystąpiły w mieście Anchorage, położonym w odległości 120 km od epicentrum. W centrum uszkodzonych lub zniszczonych zostało około 30 bloków mieszkalnych i budynków komercyjnych, a także 75 domów. Ten sam los spotkał nieruchomości i infrastrukturę w kilku strefach osuwisk wzdłuż Knik Arm. 320 km na południowy zachód niektóre obszary wybrzeża w pobliżu Kodiak i wyspy Hinchinbrook zostały trwale podniesione o około 1 m. W wyniku potężnego podwodnego osuwiska doszło do zawalenia portu miejskiego Valdez, doków, zniszczenia statku i śmierci 30 ludzi. Tsunami zniszczyło wioskę Chenega, zabijając 23 z 68 mieszkańców. Większość nadmorskich miast w Prince William Sound, na Półwyspie Kenai i wyspie Kodiak, zwłaszcza porty Seward, Whittier i Kodiak, zostały poważnie uszkodzone w wyniku trzęsienia ziemi, tsunami, osiadania gruntu i pożarów. W pobliżu Cordovy zawalił się most przez rzekę Copper.

Tsunami zdewastowało wiele miast wzdłuż Zatoki Alaskańskiej i wyrządziło poważne szkody w Alberni i Port Alberni w Kanadzie, wzdłuż zachodniego wybrzeża Stanów Zjednoczonych (15 zabitych) i na Hawajach. Maksymalna wysokość fali odnotowana w Valdez Inlet wyniosła 67 m. Trzęsienie ziemi było odczuwalne na dużym obszarze Alaski i w częściach zachodniego terytorium Jukonu i Kolumbii Brytyjskiej w Kanadzie.

1. Trzęsienie ziemi, Valdivia

Valdivia po trzęsieniu ziemi. Fot. Pierre St. Amand/wikimedia

Data: 22 maja 1960 r.

Miejsce: Chile

Magnituda: 9,5

Liczba ofiar śmiertelnych: 1655

1655 zabitych, 3000 rannych, około 2 mln bezdomnych, to skutki trzęsienia ziemi i tsunami w południowym Chile. Ta tragiczna liczba uwzględnia 61 zgonów na Hawajach, 138 w Japonii i 32 na Filipinach. W najbardziej poszkodowanym kraju wartość strat osiągnęła 550 mln ówczesnych dolarów.

Źródło: USGS

Poważne szkody spowodowane wstrząsami wystąpiły w rejonie Valdivia-Puerto Montt. Większość ofiar i szkód była spowodowana dużymi tsunami wzdłuż wybrzeża Chile od Lebu do Puerto Aisen i w wielu obszarach Oceanu Spokojnego. Puerto Saavedra zostało całkowicie zdewastowane przez fale, które osiągnęły wysokość 11,5 m i przeniosły pozostałości domów w głąb lądu na odległość nawet 3 km. 8-metrowe fale spowodowały straty materialne w mieście Corral. Dzień po trzęsieniu ziemi tsunami dotarło do wyspy Honsiu (Japonia), gdzie zniszczeniu uległo ponad 1600 domów. Wiele osuwisk wystąpiło w chilijskim regionie jezior od Villarica do Todos los Santos. Dwa dni po tragedii wybuchł wulkan Puyehue, wyrzucając popiół i parę na wysokość 6000 m. Erupcja trwała kilka tygodni.

Katastrofa naturalna w Chile była największym trzęsieniem ziemi w XX w. Strefa pęknięcia miała długość około 1000 km, od Lebu do Puerto Aisen.

Przeczytaj także: Najwyższe zapory wodne na świecie