Kontrolą Izba objęła zarządcę państwowej infrastruktury kolejowej – PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. (PKP PLK), zarządcę największej liczby dworców kolejowych – Polskie Koleje Państwowe S.A. (PKP), Urząd Transportu Kolejowego, który nadzoruje funkcjonowanie podmiotów odpowiedzialnych za bezpieczeństwo przewozów kolejowych, Komendę Główną Straży Ochrony Kolei oraz 23 przewoźników kolejowych (13 pasażerskich i 10 towarowych).

Kontrolerzy sprawdzili nie tylko bezpieczeństwo w zakresie funkcjonowania infrastruktury kolejowej i dworców, ale także zdarzeń z udziałem osób trzecich, w tym przede wszystkim wypadków oraz dewastacji i kradzieży.


Tory i linie kolejowe do modernizacji

W przypadku linii kolejowych stwierdzono, że blisko połowa z około 18,4 tys. km linii eksploatowanych przez PKP PLK wymaga naprawy lub kompleksowej modernizacji. W złym stanie są także tory. Zdaniem Izby powinny być one albo poddawane modernizacji w pierwszej kolejności, albo całkowicie wyłączone z eksploatacji. Tymczasem najczęściej stosowanym „środkiem zaradczym” jest ograniczanie maksymalnej prędkości jeżdżących nimi pociągów, co nie zabezpiecza przed uszkodzeniami torowiska, awariami pojazdów, a nawet grozi ich wykolejeniem.

 


Wiek pociągów

Barierę dla poprawy bezpieczeństwa przewozów stanowi także zaawansowany wiek pociągów.

Średni wiek taboru kolejowego w Polsce przekracza ćwierć wieku. Ma to bez wątpienia istotny wpływ na wysoką liczbę usterek oraz awarii pojazdów kolejowych, wyeksploatowanych pomimo przeprowadzanych napraw. Średni wiek wagonów pasażerskich to 26 lat, towarowych 27, a lokomotyw 32 lata. NIK zwraca tez uwagę, że duża liczba nieczynnych i nieposiadających świadectwa bezpieczeństwa pojazdów kolejowych zajmuje niepotrzebnie tory i ogranicza możliwości ich wykorzystywania. Na bocznicach stoi np. niemal 1/3 wagonów PKP Intercity, z kolei w PKP Cargo – czyli u wiodącego przewoźnika towarowego w Polsce – tylko połowa lokomotyw posiada ważne świadectwo sprawności. Pozostałe lokomotywy oczekiwały na naprawy główne lub okresowe – mówi Krzysztof Kwiatkowski, prezes NIK.


Zły stan techniczny mostów i wiaduktów

Zdaniem NIK, alarmujący jest także stan techniczny mostów i wiaduktów kolejowych. Kontrole stanu technicznego 46 mostów i wiaduktów kolejowych przeprowadzone w 2017 r. na zlecenie NIK przez wojewódzkich inspektorów nadzoru budowlanego (przy udziale Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego) wykazały nieprawidłowości w zakresie utrzymania 83% (38) poddanych oględzinom obiektów inżynieryjnych. Stan techniczny 20 mostów i wiaduktów kolejowych oceniony został jako nieodpowiedni, a w jednym przypadku jako przedawaryjny. Organy nadzoru budowlanego podjęły działania w celu wyeliminowania stwierdzonych zagrożeń i zapewnienia bezpieczeństwa przewozów kolejowych – czytamy w raporcie.


Niebezpieczne dworce kolejowe

Największym problemem związanym z bezpieczeństwem dworców kolejowych jest z kolei niezaliczenie obiektów tego typu w ustawie o transporcie kolejowym do elementów infrastruktury kolejowej. Oznacza to, że nie są objęte systemami zarządzania bezpieczeństwem na kolei (SMS). Dodatkowo wiele dworców nie jest przygotowanych na takie zagrożenia jak pożar czy atak terrorystyczny.


Unijny system sterowania ruchem

Izba negatywnie oceniła także tempo wdrażania europejskiego systemu sterowania ruchem kolejowym (ERTSM), będącego podstawą systemu bezpieczeństwa przy prowadzeniu pojazdów kolejowych. Od 2012 r. w system sterowania ruchem, kompatybilny pomiędzy unijnymi krajami (ETCS), wyposażono jedynie 1044,6 km linii kolejowych. Tymczasem do 2023 r. długość ta powinna wynosić przynajmniej 1887,5 km.

Wypadki na kolei

NIK zwróciła uwagę na spadek liczby wypadków na liniach kolejowych. Zmniejszeniu uległa również liczba najechań pojazdów kolejowych na osoby przechodzące przez tory w miejscach niedozwolonych, a także kradzieży i dewastacji infrastruktury kolejowej. Jednocześnie dane szacunkowe za cały 2017 r. (pełna analiza stanu faktycznego dotyczy jedynie I półrocza ubiegłego roku) wskazują, że tendencja ta mogła ulec odwróceniu. Z ustaleń wynika m.in., że wzrosła liczba incydentów na sieci kolejowej, które nie niosły za sobą skutków w postaci zabitych lub ciężko rannych osób bądź znacznych szkód materialnych, ale stwarzały zagrożenie dla bezpieczeństwa ruchu kolejowego.


Wnioski z kontroli

W związku z ustaleniami NIK skierował do Ministerstwa Infrastruktury (MI) wnioski o zobowiązanie PKP PLK do opracowania i wdrożenia programu napraw i modernizacji linii kolejowych w złym stanie technicznym. Izba wniosła także o podjęcie działań, które mają na celu uzyskanie statusu zarządcy infrastruktury i autoryzacji bezpieczeństwa przez PKP Energetyka S.A. Dodatkowo we wniosku występują sugestie podjęcia działań, które pozwolą: zapewnić środki pomocowe na modernizację taboru kolejowego w perspektywie unijnej 2021–2027, rozwiązać problem nieczynnych pojazdów kolejowych, nałożyć na przewoźników obowiązek wyposażenia pociągów w defibrylatory i systemy monitoringu bezpieczeństwa pasażerów, umożliwić zaliczenie dworców kolejowych do elementów infrastruktury kolejowej oraz dostosować perony i wagony do potrzeb osób niepełnosprawnych.

Przeczytaj także: Ambitne plany PKP PLK na 2018 r.