Najnowsza nowelizacja prawa budowlanego weszła w życie 19 września 2020 r. Jedną z najważniejszych zmian jest wprowadzenie podziału projektu budowlanego na trzy zasadnicze części. Dla dwóch z nich ustawa wprost wymienia wymagania dotyczące geotechnicznych opracowań projektowych, tj.:

• projekt architektoniczno-budowlany, który będzie obejmował opinię geotechniczną oraz informację o sposobie posadowienia obiektu budowlanego,
• projekt techniczny obejmujący – w zależności od potrzeb – dokumentację geologiczno-inżynierską lub geotechniczne warunki posadowienia obiektów budowlanych (GWPOB).

Ustawa przewiduje, że bez względu na poziom kompleksowości zagadnienia geotechnicznego, w przypadku każdej inwestycji, powstanie projekt architektoniczno-budowlany zawierający opinię geotechniczną (znaną z przepisów dotychczasowych), a także, co jest nowym wymaganiem, informację o sposobie posadowienia obiektu budowlanego. Zakres opinii geotechnicznej precyzuje istniejące rozporządzenie dotyczące GWPOB (geotechnicznych warunków posadawiania obiektów budowlanych). Dodatkowo ustawa oraz uzupełniające jej treść rozporządzenie w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego (z dnia 11 września 2020 r.) wymagać będzie wykonania projektu technicznego obejmującego, w zależności od potrzeb:

• geotechniczne warunki i sposób posadowienia obiektu budowlanego, w formie dokumentacji badań podłoża gruntowego i projektu geotechnicznego,
• sposób zabezpieczenia przed wpływami eksploatacji górniczej,
• dokumentację geologiczno-inżynierską.

Przybliżmy podstawowe wymagania wynikające z obowiązującego w niezmienionej formie rozporządzenia w sprawie GWPOB:
1. Warunki gruntowe i badania geotechniczne:

• geotechniczne warunki posadawiania ustala się w oparciu o bieżące i archiwalne wyniki badań geotechnicznych gruntu i analizę danych archiwalnych,
• warunki gruntowe dzielą się na: proste, złożone, skomplikowane,
• zakres badań geotechnicznych gruntu ustala się w zależności od kategorii geotechnicznej obiektu budowlanego.

2.    Kategoria geotechniczna:
Kategorię geotechniczną ustala projektant na podstawie badań geotechnicznych w opinii geotechnicznej.
3.    Geotechniczne warunki posadowienia

• dla 1. kategorii geotechnicznej prezentuje się w formie opinii geotechnicznej,
• dla 2. i 3. kategorii geotechnicznej prezentuje się w formie dokumentacji badań podłoża gruntowego i projektu geotechnicznego.
  Rozporządzenie wymaga szeregu sprawdzeń, które należy wykonać w zależności od kategorii geotechnicznej, z których większość dotyczy jedynie bardziej skomplikowanych sytuacji.

4.    Dokumentacja geologiczno-inżynierska:
Wykonuje się w 3. kategorii geotechnicznej oraz w złożonych warunkach gruntowych dla 2. kategorii geotechnicznej.

Poziom wymagań jest znacznie bardziej skomplikowany dla 2. i 3. kategorii geotechnicznej, gdzie poza wymaganiami rozporządzenia, dodatkowo należy respektować wymagania wynikające z normy Eurokod 7 oraz ustawy Prawo geologiczne i górnicze.

FOT. 2. | Przepisy wymagają oceny ryzyka wystąpienia zanieczyszczenia podłoża gruntowego dla każdego obiektu budowlanego (zdjęcie: Remea sp. z o.o.)

Wymagania dotyczące małych obiektów budowlanych

Za najistotniejsze wymaganie należy uznać to, że każdym przypadku należy dysponować minimalnymi danymi o podłożu gruntowym. Bez tego sporządzenie informacji o sposobie posadowienia obiektu budowlanego oraz opinii geotechnicznej w sposób poprawny nie jest możliwe. Teoretycznie prawo pozwala oprzeć się na wynikach badań archiwalnych, ale jednak w praktyce inwestorzy i projektanci bardzo rzadko dysponują badaniami archiwalnymi dokładnie z terenu budowy. Dodatkowo dane archiwalne najczęściej zawierają informacje bardzo ogólne, pozyskane najczęściej poprzez zastosowanie starych metod, co nie pozwala na poprawne określenie parametrów gruntu i zaprojektowanie nawet prostego obiektu budowlanego. Ilość i jakość badań powinna być w każdym przypadku adekwatna do ryzyka z nim związanego. Z tego punktu widzenia odpowiednie, nawet droższe, badania powinny zminimalizować ryzyko i w ten sposób pozytywnie wpłynąć na ostateczny koszt inwestycji.
Zmienione przepisy podkreślają znaczenie i systematyzują dobrą praktykę inżynierską, która w wielu przypadkach już jest stosowana. Badania geotechniczne nawet w przypadku małych obiektów, są już często zlecane przez projektantów lub inwestorów, jednak nawet w takim przypadku należy stosować minimalną niezbędną jakość. W rzeczywistości małym obiektom rzadko zdarza się poważna katastrofa budowlana, jednak mogą pojawić się realne problemy związane z przenikaniem wody gruntowej do piwnic i dolnych kondygnacji, osiadaniem i pękaniem ścian i podłóg, czy ryzyko zdrowotne związane z długotrwałym wpływem zanieczyszczeń na organizm, np. poprzez picie wody z zanieczyszczeniami.
Większe koszty i większe ryzyko można napotkać w skomplikowanych warunkach gruntowych w szczególności w przypadku budowy domów w górach i na stokach, na terenach podmokłych i bagiennych, w pobliżu rzek i jezior, lub na terenach zdegradowanych przez człowieka (na których wcześniej znajdowały się inne obiekty budowlane).

Dla projektantów konstruktorów istotne jest precyzyjne określenie rzeczywistych parametrów fizycznych gruntów w sposób pozwalający na wiarygodne przeprowadzenie obliczeń. Badania fizyczne mogą zostać wykonane jedynie w terenie pod warunkiem użycia nowoczesnego sprzętu, który pozwala na określenie nie tylko geometrycznego ułożenia warstw gruntowych, ale także ich parametrów.

FOT. 3. | Przy ustalaniu geotechnicznych warunków posadowienia projektant powinien odnieść się do kwestii oceny ryzyka wystąpienia zanieczyszczenia gruntowego (zdjęcie: Remea sp. z o.o.)

Zrezygnowanie z badań nowoczesnych, takich jak sondowania statyczne CPTU na rzecz prostych i niestety stale bardzo popularnych odwiertów i sondowań dynamicznych, może skutkować: koniecznością zlecenia dodatkowych badań próbek gruntu w certyfikowanym laboratorium – co w efekcie będzie się wiązać z sumarycznie większymi kosztami badań lub co gorsza – brakiem poprawnego określenia parametrów gruntu i zwiększonym ryzykiem awarii i problemów technicznych w trakcie użytkowania.

Należy zaakcentować obowiązek wykonania badań sozologicznych. Zgodnie z powyższymi przepisami nawet dla małych obiektów osoba kompetentna powinna określić ryzyka wystąpienia zanieczyszczenia podłoża. W przypadku konieczności wykonania badań chemicznych (sozologicznych), co ma miejsce głównie na terenach poprzemysłowych lub zlokalizowanych niedaleko funkcjonujących obiektów przemysłowych, należy wykonać konkretne badania w akredytowanym laboratorium i zgodnie z rozporządzeniem MŚ z dnia 1 września 2016 r. (Dz. U. z dnia 5 września poz. 1395) w sprawie sposobu prowadzenia oceny zanieczyszczenia powierzchni ziemi. W każdym przypadku nie tylko badania laboratoryjne, ale także pobór próbek powinny być wykonane w sposób certyfikowany i z zachowaniem odpowiedniej jakości. Wysoce niewskazany jest pobór próbek z użyciem płuczki z uwagi na fakt wymywania zanieczyszczeń w trakcie poboru.

Współpraca inwestorów z projektantami w zakresie geologii i fundamentów w świetle nowych przepisów

Proste obiekty budowlane (w tym domki jednorodzinne) projektowane są jedynie przez projektantów architektów bez udziału inżynierów konstruktorów.

W przypadku dużych obiektów (najczęściej dla 2. i 3. kategorii geotechnicznej) architekci często kierują zespołem projektantów, w tym inżynierów konstruktorów, którzy współpracują przy doborze odpowiedniego zespołu projektantów geotechnicznych i geologów.

Zmiana przepisów budowlanych może spowodować, iż architekci będą decydować się także na bezpośrednią współpracę z inżynierami geotechnikami i geologami prowadzącymi badania gruntowe w sposób kompetentny w przypadku prostych obiektów budowlanych. Należy zwrócić uwagę, iż określenie modelu geologicznego parametrów gruntowych i dopasowanie go do konstrukcji obiektu stanowi obowiązek projektanta obiektu nie geologa. Architekt prowadzący nawet prosty projekt powinien zadbać o wykonanie badań geotechnicznych przez sprawdzoną i kompetentną firmę geologiczną stosującą nowoczesny sprzęt. Zaś w przypadku napotykania skomplikowanych warunków gruntowych nawiązać współpracę z projektantem geotechnicznym lub z konstruktorem specjalizującym się w zagadnieniach geotechnicznych.

Przepisy nie określają wymagań stawianych osobom prowadzącym ocenę zanieczyszczenia powierzchni ziemi. Zgodnie z ogólnymi przepisami obowiązek ten spoczywa na Inwestorze i generalnym projektancie, który powinien sam dokonać wyboru osób kompetentnych.