• Już w projekcie budowlanym kolektorów do Czajki pojawiły się rozwiązania zwiększające ryzyko awarii
• Zmiany projektowe w trakcie budowy doprowadziły do pierwszej awarii
• Monitoring nie pozwalał na ocenę stanu faktycznego rurociągów

Według NIK Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Warszawie (MPWiK) nie uniknęło błędów w procesie projektowania, budowy i eksploatacji kolektorów, a prezydenci miasta nie wykorzystali wszystkich środków nadzoru nad podległym miastu przedsiębiorstwem i możliwości jego kontroli.

Dwie duże awarie

W wyniku dwóch dużych awarii w latach 2019–2020 kilka milionów ton ścieków trafiło do Wisły. Budowa, modernizacje i rozbudowa stołecznej infrastruktury wodno-ściekowej, w tym rurociągów do Czajki była największym przedsięwzięciem związanym z ochroną środowiska realizowanym w Europie i dofinansowanym z Funduszu Spójności UE.

27 sierpnia 2019 r. doszło do rozszczelnienia rurociągu A na długości 850 m. Przesył ścieków przekierowano do nitki B, która następnego dnia także straciła szczelność. Pracownicy MPWiK podjęli decyzję o zrzucie ścieków nieoczyszczonych do Wisły. 29 sierpnia 2020 r. doszło do drugiej awarii i intensywnego wypływu ścieków oraz zalania części tunelu i części komory wejściowej syfonu. Nieczystości znów znalazły się w Wiśle.

NIK zbadała działania Urzędu m.st. Warszawy i MPWiK od 2005 r. do października 2020 r.

Niewłaściwy nadzór w trakcie projektowania

W 1999 r. rada miasta zatwierdziła plan rozbudowy oczyszczalni na prawym brzegu Wisły i budowy układu przesyłającego do niej ścieki od strony brzegu lewego. Za całość procesu projektowania, budowy i eksploatacji układu przesyłowego ścieków do OŚK Czajka oraz za analizę ryzyka jego awarii, odpowiedzialność wzięło MPWiK – informuje NIK.

Według Izby, w projekcie znalazły się rozwiązania podnoszące ryzyko awarii kolektorów. Ich wykrycie wykraczało poza powszechnie przyjęty zakres nadzoru inwestora w procesie projektowania.

Ówczesny prezydent Warszawy, zdaniem NIK, nie zapewnił skutecznego nadzoru nad prawidłowością postępowania administracyjnego. Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach została wydana na podstawie niekompletnej dokumentacji. Na etapie projektowania inwestycji prezydent nie wykorzystał wszystkich możliwych środków nadzoru nad MPWiK i możliwości jego kontroli w tym zakresie.

Źródło: MPWiK

Zmiany w projekcie doprowadziły do pierwszej awarii

Podczas realizacji przedsięwzięcia wykonawca zaproponował zmiany w projekcie budowlanym zaakceptowane przez projektanta. Biegli NIK ocenili, że to one najprawdopodobniej doprowadziły do pierwszej awarii. Chodziło o zmianę sposobu i miejsca połączenia rur stalowych z rurami z GRP oraz zastosowanie pianobetonu o znacząco niższych parametrach wytrzymałości (m.in. nasiąka i gromadzi wodę, jest niestabilny), niż przewidywany w projekcie beton lekki, a także wykonania żelbetowej płyty dociążającej wylanej na folii kubełkowej.

Choć MPWiK nie odpowiadało bezpośrednio za te zmiany, to wiedziało o nich. Nierzetelnie nadzorując pracę inżyniera kontraktu przedsiębiorstwo nie stwierdziło, że dopuścił on do wykonania robót niezgodnie ze specyfikacją techniczną wykonania i odbioru robót. Pracownicy MPWiK wyznaczeni do odbioru inwestycji nie stwierdzili wskazanych w dokumentacji powykonawczej odchyleń w położeniu obu rurociągów w tunelu pod Wisłą, choć przekraczały one od około dwóch do pięciu razy tolerancję określoną w projekcie budowlanym. Ponadto osoby zatwierdzające raport końcowy inżyniera kontraktu zweryfikowały go nierzetelnie, mimo że stwierdzał wybudowanie nieistniejących obiektów – informuje NIK.

Prezydent otrzymywał co miesiąc sprawozdania z postępu prac budowlanych. Przed pierwszą awarią nie wystąpił do rady nadzorczej o zlecenie kontroli realizacji budowy kolektorów – informuje Izba i dodaje, że było to szczególnie istotne przy tak dużej skali przedsięwzięcia.

Nieefektywny monitoring, brak procedur w razie zagrożenia

Stan techniczny kolektorów monitorowano za pomocą systemu SCADA i telewizji przemysłowej. Dodatkowo prowadzono bieżącą kontrolę tunelu sprawdzając ewentualne przecieki, poprawność działania telefonów i kamer, jak również oświetlenia. Jednak system przeglądów kolektorów nie pozwalał na ocenę stanu faktycznego rurociągów w tunelu pod Wisłą. Nie zapewniono też prawidłowego monitorowania poziomu wody w przestrzeni między rurami w tunelu. Codzienna obserwacja 14 kamer nie pozwalała na stwierdzenie stanu kolektorów przesyłowych lub przecieków w dolnej części tunelu z uwagi na przykrycie ich płytą dociążającą. Zapisy z kamer umożliwiały jedynie obserwację czynności wykonywanych przez ludzi oraz stwierdzenie pojawienia się i rozwoju awarii – czytamy w komunikacie. Prezydent miasta nie podejmował czynności związanych z otrzymaniem oraz weryfikacją informacji dotyczących prawidłowości eksploatacji rurociągów.

Według ustaleń NIK, podczas pierwszej awarii, MPWiK nie było przygotowane do działania i sprawnego reagowania w czasie awarii, w warunkach znaczącego stresu. Przy braku szczegółowych procedur operowania instalacją w przypadku nieszczelności zapanował chaos, który powiększył skalę awarii i zniszczeń. Niewłaściwie oceniono szczelność nitki B po rozerwaniu nitki A – stwierdza Izba.

W czasie obu awarii obowiązywały instrukcje BHP, obsługi i stanowiskowa BHP oraz, podczas drugiej, zasady bezpieczeństwa. Mimo zakazu wejścia do tunelu i nakazu stosowania środków ochrony indywidualnej, pracownicy i kadra kierownicza spółki nie zastosowali się do instrukcji. Podczas pierwszej awarii nitki A do komory wejściowej i tunelu weszli pracownicy i eksperci z Politechniki Warszawskiej. Według ustaleń NIK już wtedy nieszczelna była nitka B.

W związku z narażeniem zdrowia i życia pracowników MPWiK oraz ekspertów z Politechniki Warszawskiej NIK skierowała do prokuratury zawiadomienie o uzasadnionym podejrzeniu popełnienia przestępstw – czytamy w komunikacie.

Skuteczne ograniczenie skutków awarii

Izba pozytywnie oceniła decyzje podjęte w MPWiK i w Urzędzie m.st. Warszawy dotyczące przywrócenia funkcjonowania kolektorów i ograniczenia skutków awarii m.in. ozonowania ścieków wpływających do Wisły, monitorowania lewobrzeżnej strony Wisły poniżej wylotu ścieków. Bezpośrednio po awarii codziennie obserwowano ilość i jakość ścieków. Z własnej inicjatywy spółka prowadziła rozszerzony monitoring stanu wody w Wiśle. W efekcie zrzucane ścieki spowodowały jedynie lokalne i tymczasowe pogorszenie jakości wody. Dalsze badania nie wykazały także negatywnego wpływu nieczystości na stan wód Zatoki Gdańskiej.

NIK wniosła do prezydenta miasta i prezesa MPWiK o zapewnienie adekwatnych i skutecznych mechanizmów kontroli w celu zapewnienia ciągłego i bezpiecznego dla środowiska przesyłu ścieków z części lewobrzeżnej Warszawy do OŚK Czajka.

Przeczytaj także: IGWP: 70% przedsiębiorstw wod-kan ma straty za I kwartał 2022 r.