Raport o gospodarce wodnej

Raport Water City Index 2020 opublikowany przez Open Eyes Economy Summit powstał jako podsumowanie szeroko zakrojonych badań w miastach różnej wielkości. Przebadano 218 polskich miast w trzech kategoriach: metropolii (osiem z 16 miast zamieszkałych przez co najmniej 200 tys. osób), miast na prawach powiatu (58) i średniej wielkości (152, min. 20 tys. mieszkańców).Oceniano cztery główne kategorie, a wśród nich 15 podkategorii.

Jakość życia i zagrożenia

W obszarze Życie analizowano ceny i zużycie wody w miastach, cenę i produkcję ścieków, a także gęstość sieci wodociągowej i kanalizacyjnej i wydatki na gospodarkę ściekową oraz ochronę wód. Indeks dla kategorii Zagrożenie opiera się o m.in. powierzchnię miast narażoną na powodzie, długość wałów przeciwpowodziowych w stosunku do tego obszaru czy poziom rocznych opadów w przeliczeniu na zabetonowane, uszczelnione powierzchnie. Sprawdzano także stosunek liczby awarii przypadający na długość sieci oraz udział terenów biologicznie czynnych na powierzchni miast.

Gospodarka i kultura

W zakresie Gospodarki i biznesu obliczano ceny wody i jej zużycie przez przemysł, liczbę przedsiębiorstw działających w branży transportu wodnego, a także liczbę mostów w porównaniu do długości cieków wodnych. Z kolei indeks Kultura i ludzie stworzono na podstawie takich danych, jak długość linii brzegowych czy udział wód powierzchniowych w porównaniu z obszarem miast. Sprawdzano też, jaki procent powierzchni miejskich przeznaczono na parki, zieleńce i zieleń osiedlową oraz nakłady na utrzymanie zieleni w porównaniu z powierzchnią terenów zielonych.

Coraz mniej wody

Deficyt wody to, obok susz i zalewań, jeden z głównych problemów polskich miejscowości. Rośnie on nie tylko ze względu na coraz częstsze ekstremalne zjawiska klimatyczne, ale także w wyniku wzrostu populacji w niektórych miastach, bogacenia się społeczeństwa, urbanizacją i eksploatację oraz zanieczyszczaniem środowiska. Odnawialne przepływy rzeczne na świecie to około 5 tys. m³, w Europie 4 tys. m³, a w Polsce jedynie 1,4–1,6 tys. m³, a w latach suchych tylko 1 tys. m³.

Niezła infrastruktura

Miejska polityka wodna wymaga indywidualnych rozwiązań, dostosowanych do lokalnej specyfiki, a przenoszenie rozwiązań wprowadzonych gdzie indziej wymaga dostosowania do własnych potrzeb. Z badania wynika, że infrastruktura wodnokanalizacyjna jest w miastach nowoczesna (szczególnie dużych, powyżej 200 tys. mieszkańców) i pozwala na dość efektywne świadczenie usług publicznych. Jednak choć pod względem infrastruktury, jej jakości i awaryjności, a także czystości wody profesjonalizm działań jest wysoki, widać dystans między miastami zamieszkałymi przez ponad 500 tys. mieszkańców, a pozostałymi. Są wyjątki: Nowy Sącz jest przykładem wysokiego poziomu profesjonalnego podejścia do obszaru wodno-kanalizacyjnego – to efekt racjonalnego zarządzania miejską spółką wodociągową od ponad 10 lat.

Nowy Sącz. Fot. Adam Dziura/wikimedia

Skokowy rozwój

W ciągu 15 lat dokonał się w miastach skok cywilizacyjny w obszarze rozwoju infrastruktury wodno-kanalizacyjnej i działań na rzecz efektywnej realizacji usług publicznych. Zawdzięczamy to wejściu do Unii Europejskiej, które dzięki programom operacyjnym umożliwiło realizację wielu inwestycji w infrastrukturę miejską.

Kiepska reakcja na upały

Mimo postępów, miasta nie są dobrze przygotowane na fale upałów i susze. W takich okresach brakuje kurtyn wodnych, pitników, natrysków czy odpowiedniej dystrybucji wody pitnej i informacji o zagrożeniach. Dodatkowo niewiele miast dba o rozwój przedsiębiorczości związanej z zasobami wody. Bywa, że ten segment jest uważany za relikt przeszłości, czasem nie sprzyjają naturalne warunki do prowadzenia takiej działalności, kolejnym powodem są początkowo wysokie nakłady inwestycyjne.

Zabezpieczenia przeciwpowodziowe

Władze publiczne zachowują się dość biernie w przypadku infrastruktury przeciwpowodziowej, dlatego miasta powinny samodzielnie poszukiwać zewnętrznego finansowania inwestycji dla jej zachowania i rozbudowy. Kolejnym problemem wymienianym w raporcie Water City Index 2020 jest polityka przestrzenna miast pozwalająca na chaotyczną zabudowę bez poszanowania miejskich zasobów, a realizowaną przez deweloperów zainteresowanych wyłącznie zyskiem. Planowanie powinno uwzględniać miejsce dla zielono-niebieskiej infrastruktury.

Cena wody i ścieków

Ceny wody i ścieków są w Polsce silnie zróżnicowane. W Białej Podlaskiej gospodarstwo domowe płaciło w 2020 r. 2,41 zł/m³, a w Mysłowicach 8,50 zł/m³. W przypadku ścieków w Turku opłaty to 3,73 zł, a w Mikołowie 13,82 zł. Tu potrzebny jest rozsądek: za niskie ceny nie zachęcają do oszczędzania wody, a za wysokie przerzucają odpowiedzialność na mieszkańców zwalniając samorządy z prowadzenia aktywnych, racjonalnych działań.

Wrocław. Fot. Polska Organizacja Turystyczna

Ranking dużych miast z pozycjami w poszczególnych kategoriach

Źródło: raport Water City Index 2020

Gliwice. Fot. UM Gliwice

Ranking miast na prawach powiatów z pozycjami w poszczególnych kategoriach

Źródło: raport Water City Index 2020

Szczytno. Fot. Zbigniew Czernik/wikimedia

Ranking średnich miast z pozycjami w poszczególnych kategoriach

Źródło: raport Water City Index 2020

Najlepsi są solidni

Zintegrowane podejście do zarządzania zasobami wodnymi we wszystkich badanych obszarach przynosi efekty. Jak w Gliwicach, gdzie miasto w żadnej kategorii nie jest liderem, ale w każdej wypada bardzo solidnie. Inaczej było w Zakopanem, które obsunęło się w rankingu miast średniej wielkości (powyżej 20 tys. mieszkańców) ze względu na tegoroczną, udoskonaloną metodyką oceny relacji odprowadzanych ścieków w stosunku do dostarczanej wody czy liczby przedsiębiorstw z branży transportu wodnego.

Bydgoszcz. Fot. Robert Sawicki/UM Bydgoszcz

Bydgoszcz liderem retencji

Bydgoszcz to lider polityki retencyjnej, miasto od lat inwestuje w systemy i zbiorniki retencyjne. Wrocław korzysta z położenia budując liczne obiekty infrastruktury mieszkaniowej i turystycznej z wykorzystaniem nadbrzeży, choć właśnie to miasto najmocniej ucierpiało podczas jednej z największych powodzi w 1997 r.

Warszawa i Kraków

Warszawa realizuje rozwój miasta w oparciu o wodę zagospodarowujące oba brzegi Wisły. Problemem jest wysychająca rzeka o głębokości poniżej 0,5 m, której koryto podczas letnich bezdeszczowych upałów praktycznie jest pozbawione wody. Dochodziło już do sytuacji odwołania rejsów turystycznych między mostem Poniatowskiego a Stadionem Narodowym. Z kolei Kraków z efektywną gospodarką wodno-ściekową i najczystszą wodą z kranu w Polsce, rozsądną polityką cenową i udanymi akcjami edukacyjnymi, bardzo opieszale rozbudowuje zieloną infrastrukturę.

Przeczytaj także: Najciekawsze kanały wodne na świecie