W zestawieniu uwzględniono państwa z najniższym wskaźnikiem rozwoju społecznego (ang. Human Development Index – HDI). Lepiej obrazuje poziom życia, niż PKB na osobę (w części krajów trudno go nawet oszacować). Opracowany przez Organizację Narodów Zjednoczonych (ONZ) HDI uwzględnia średnią długość życia, oczekiwane i średnie lata nauki, PKB i od niedawna skutki zmian klimatycznych.

Zaprezentowane w naszym rankingu dane o HDI pochodzą z ONZ, a o PKB na osobę z Międzynarodowego Funduszu Walutowego (ang. International Monetary Fund – IMF).

Organizacja humanitarna Concern Worldwide, podkreśla, że choć ubóstwo jest wymiernym faktem, nie definiuje ostatecznie kraju, społeczności czy jednostki. Jeśli walka z ubóstwem ma zostać wygrana, leży w rękach ludzi, z którymi współpracujemy. Naszym zadaniem jest pomóc im znaleźć potrzebne narzędzia i zasoby.

Pod względem HDI najbogatsza jest Szwajcaria (0,967), Polska jest na miejscu 36 (0,881), a w najbiedniejszym kraju - Somalii - wskaźnik wynosi zaledwie 0,380. To przepaść.

1. Somalia

Somalia w czasie suszy. Fot. Mustafa Olgun/Adobe Stock

Indeks HDI: 0,380

PKB na osobę: 775,94 dol.

Somalia o liczbie kudności wynoszącej 17,6 mln osób leży w północno-wschodniej części Afryki, na Półwyspie Somalijskim nad Oceanem Indyjskim. Przez dziesiątki lat kraj doświadczał serii kryzysów, jak susze, konflikty, głód i słabe rządy. 70% Somalijczyków żyje poniżej progu ubóstwa, a 90% znajduje się w tzw. „ubóstwie wielowymiarowym” wynikającym z biedy, fatalnego poziomu edukacji i braku dostępu do infrastruktury. Wraz z Etiopią i Kenią kraj znalazł się w centrum niedawnego wieloletniego kryzysu związanego z suszą w Rogu Afryki. To jeden z najgorszych takich okresów w ostatnim stuleciu. Kolejne problemy spowodowała pandemia koronawirusa i pośrednio agresja Rosji na Ukrainie. Co prawda w ostatnich kilu latach minimalnie wzrastał PKB, to jednak w ujęciu na osobę wciąż spadał (nie nadążał za przyrostem naturalnym).

2. Południowy Sudan

Południowy Sudan. Zmiany klimaty powodują niedożywienie. Fot. UN World Food Programme

Indeks HDI: 0,381

PKB na osobę: 421,26 dol.

Południowy Sudan deklarując niepodległość w 2011 r. po oderwaniu się od Sudanu, stał się najmłodszym państwem w Afryce. Jednocześnie doszło do dwóch okresów wojny domowej, kruche porozumienie pokojowe okazało się nietrwałe. Kraj jest też podatny na susze i powodzie, co powoduje, że 80% populacji kraju żyje poniżej progu ubóstwa. Według Komisji Europejskiej, w 2024 r. ponad 70% populacji będzie potrzebować pomocy humanitarnej. Brakuje żywności i wody, wskaźniki stanu zdrowia należą do najgorszych na świecie, około 6,3 mln osób (na 11 mln mieszkańców) ma ograniczony dostęp do podstawowych usług opieki zdrowotnej. Na grudzień 2024 r. zaplanowano wybory. Będą kluczowe dla osiągnięcia stabilizacji, pokoju i przyszłego rozwoju.

3. Republika Środkowoafrykańska

Comiesięczne rozdawanie żywności w Republice Środkowoafrykańskiej. Fot. Steve De Neef/Concern Worldwide

Indeks HDI: 0,387

PKB na osobę: 537,6 dol.

Wojny trwające od ponad 10 lat doprowadziły Republikę Środkowoafrykańską na skraj upadku. Dodatkowo silne powodzie i braki paliwa mogą, według Banku Światowego, praktycznie zatrzymać gospodarkę. Z raportu tej instytucji wynika, że 90% populacji liczącej 6,1 mln osób nie ma prądu, a 70% żyje w skrajnym ubóstwie. Rząd zwrócił się o pomoc do Rosji, która liczy na założenie w kraju bazy wojskowej. Moskwa wysłała tam Grupę Wagnera. Stany Zjednoczone z kolei chcą ją wypchnąć wykorzystując żołnierzy prywatnej firmy wojskowej Bancroft. To kolejne poważne zagrożenie dla kraju.

4. Niger

Targowisko w Maradi, Niger. Fot. annevbast/wikimedia

Indeks HDI: 0,394

PKB na osobę: 670,1 dol.

Z danych Banku Światowego wynika, że w 2023 r. liczba osób żyjących poniżej granicy ubóstwa wzrosła o 1,1 mln. Aktualnie 52% populacji liczącej 26,21 ludzi żyje za mniej niż 2,15 dol. dziennie. Powodem są konflikty międzyfrakcyjne, niestabilna gospodarka i zmiany klimatu. Podobna sytuacja dotyczy także innych państw Sahelu. W ubiegłym roku w kraju doszło do zamachu stanu, a nałożone z tego powodu sankcje na Niger dodatkowo pogorszyły stan gospodarki i spowodowały silny wzrost cen żywności i podstawowych artykułów.

5. Czad

Oaza Faya Largeau na pustyni Sahara w Czadzie. Fot. Torsten Pursche/Adobe Stock

Indeks HDI: 0,394

PKB na osobę: 1,01 tys. dol.

Kraj bogaty w zasoby ropy naftowej, za 4 mld dol. wybudował rurociąg łączący miejsca wydobycia z terminalami na wybrzeżu. Na tej inwestycji nie skorzystali mieszkańcy. Brak infrastruktury, konflikty lokalne i regionalne, a także korupcja na wielką skalę powodują, że ponad 42% z 17,72  a ponad 35% znajduje się pod międzynarodową granicą ubóstwa (2,15 dol. dziennie). Ten wskaźnik znacząco wzrósł w ostatnich pięciu latach. Na Czad wpływa też wojna domowa w Sudanie, skąd przybyło w 2023 r. około 600 tys. uchodźców. Im dłużej będzie trwał ten konflikt, tym gorsza będzie sytuacja humanitarna i gospodarcza w Czadzie.

Czad i Niger mają taki sam wskaźnik HDI. Kolejność w rankingu wynika z wyższego PKB na osobę w pierwszym z tych państw.

6. Mali

Wioska Dogonów w Songo, Mali. Fot. fadamson/AdobeStock

Indeks HDI: 0,410

PKB na osobę: 898,82 dol.

Czwarty co do wielkości kraj w Afryce sąsiaduje z Burkina Faso i Nigrem i boryka się z podobnymi problemami. W czasach dawnej świetności Timbuktu, stolica Mali, była ważnym ośrodkiem handlowym. Ale to przeszłość. Dziś państwo zmaga się z wyzwaniami w zakresie bezpieczeństwa (podobniej jak cały region Sahelu), skutkami zmian klimatu, konfliktów wewnętrznych i regionalnych trwających już 12 lat, a także efektami pandemii koronawirusa. Z tego powodu w szybkim tempie wzrósł poziom ubóstwa i obejmuje już 90% Malijczyków przy zaludnieniu na poziomie 22,59 mln.

7. Burundi

Wioska w Burundi. Fot. Kaori/Adobe Stock

Indeks HDI: 0,420

PKB na osobę: 230 dol.

Burundi, śródlądowy kraj w Afryce Wschodniej, graniczący z Rwandą, Demokratyczną Republiką Konga i Tanzanią, jest jednym z najgęściej zaludnionych krajów na świecie, a około 75% tej populacji żyje w nędzy (na 12,89 mln mieszkańców). Wciąż dają o sobie znać skutki krwawej wojny domowej zakończonej w 2005 r. Gospodarka to w 80% rolnictwo, które dotkliwie odczuwa problemy związane ze zmieniającym się klimatem. W 2023 r. wzrost gospodarczy osiągnął 2,7% (rok wcześniej było to 1,8 %). Na 2024 r. Bank Światowy prognozuje 3,8%, po rządowej zapowiedzi konsolidacji zadłużenia i poprawy sytuacji w ramach programu „Kraj wschodzący w 2040 r., kraj rozwinięty w 2060 r.”. Wciąż jednak 5,6 mln dzieci cierpi na chroniczne niedożywienie, a wysoka inflacja wywindowała ceny podstawowych artykułów spożywczych o 40% w ciągu 2023 r.

8. Jemen

Obóz dla wysiedlonych z powodu wojny, Jemen. Fot. akram.alrasny/Adobe Stock

Indeks HDI: 0,424

PKB na osobę: 486,38 dol.

Niemal 80% Jemeńczyków żyje poniżej progu ubóstwa. Kraj z liczbą ludności 33,7 mln (w zestawieniu jedyny spoza Afryki) jest najuboższy na Bliskim Wschodzie. To skutki trwających prawie 10 lat konfliktów zbrojnych, które doprowadziły do zapaści gospodarczej i wzrostu inflacji. Wiele osób nie ma stałej pracy, a w związku z tym i wynagrodzeń. Rozejm z 2022 r. wynegocjowany za pośrednictwem ONZ nieco poprawił sytuację, ale nie na długo. Blokada eksportu ropy w 2023 r. zniweczyła ten efekt. 

9. Burkina Faso

Pomoc humanitarna, Burkina Faso. Fot. Jean-Paul Ouedraogo/Concern Worldwide

Indeks HDI: 0,438

PKB na osobę: 910,21 dol.

Niepokoje polityczne, konflikty i zmiany klimatyczne sprawiły, że Burkina Faso stoi w obliczu najgorszego kryzysu humanitarnego w historii kraju, choć w 2023 r. sytuacja nieco się poprawiła. Inflacja spadła do 0,7% (w 2022 r. było to 14,1%). Wskaźnik ubóstwa skrajnego nieznacznie spadł - z 26,3% do 25,6%. Jednak przy ograniczonych zasobach naturalnych ponad 40% mieszkańców żyje w biedzie (cała populacja liczy 22,67 mln). W latach 2023–2024 wciąż dochodziło do przemocy. Ewentualna poprawa wskaźników ubóstwa w dużej mierze zależy od sytuacji w zakresie bezpieczeństwa.

10. Sierra Leone

Freetown na wybrzeżu Oceanu Atlantyckiego, Sierra Leone. Fot. JAMES/Adobe Stock

Indeks HDI: 0,458

PKB na osobę: 526,69 dol.

Po ponad dziesięciu latach walk w 2002 r. zakończyła się wojna domowa w Sierra Leone. Chociaż kraj przeszedł stosunkowo płynnie do pokoju, ograniczenia rozwoju wynikają także z innych kryzysów, jak epidemia wirusa Ebola w latach 2014–2016, wzrost liczby klęsk żywiołowych i pandemia COVID-19. Po latach poprawy gospodarczej Bank Światowy odnotował dramatyczny wzrost inflacji w latach 2021–2022 (odpowiednio 11,9% i 27,2%). Szacunkowo 26% mieszkańców żyje w całym kraju poniżej granicy ubóstwa, a na obszarach wiejskich odsetek ten wzrasta do 60%. W Sierra Leone mieszka 8,6 mln mieszkańców.

Przeczytaj także: Największe lotniska w Polsce