• W styczniu br. zbiornik Racibórz Dolny, najważniejszy polder przeciwpowodziowy, ochroni przed powodziami
• W 2019 r. PGW Wody Polskie remontowało 237,5 km wałów
• Rozpoczęły się prace przy przekopie Mierzei Wiślanej

Mierzeja Wiślana

W październiku 2019 r. Urząd Morski w Gdyni przekazał konsorcjum firm N.V. Besix SA, NDI S.A. i NDI sp. z o.o., teren prac na Mierzei Wiślanej. Przekop będzie mieć około 1,3 km długości oraz 5 m głębokości. To element pierwszej części większego projektu – budowy drogi wodnej łączącej Zalew Wiślany z Zatoką Gdańską. W ramach tej części do głównych wyzwań należy budowa portu osłonowego od strony Zatoki Gdańskiej oraz budowa kanału żeglugowego ze śluzą i konstrukcją zamknięć wraz ze stanowiskami oczekiwania od strony Zatoki Gdańskiej i Zalewu Wiślanego. Przejazd nad kanałem przed i za śluzą umożliwiać mają dwa ruchome stalowe mosty o pionowej osi obrotu. Wspomniane na wstępie konsorcjum będzie odpowiadać też za budowę sztucznej wyspy na Zalewie Wiślanym. Wszystko ma być gotowe w połowie 2023 r.

Cała nowa droga wodna łącząca Zalew Wiślany z Zatoką Gdańską będzie liczyć 22 km i od 60 do 120 m szerokości. Z tego po około 10 km stanowić mają tor na Zalewie Wiślanym oraz tor na rzece Elbląg, a około 2 km odcinek stanowiska postojowego, śluzy i portu zewnętrznego.

Inwestycja ma spowodować rozwój portu w Elblągu, do którego statki będą mogły przypływać krótszą o 94 km niż dotychczasowa (przez Cieśninę Pilawską) drogą morską. Będą to m.in. jednostki o zanurzeniu do 4 m, długości 100 m, szerokości 20 m.

Zbiornik Racibórz Dolny

Już w styczniu najważniejszy polder przeciwpowodziowy stanie się funkcjonalny. Bezpośrednim i pośrednim oddziaływaniem obejmie obszar 600 km2, na terenie trzech województw: śląskiego, opolskiego i dolnośląskiego. Pojemność zbiornika Racibórz Dolny wynosi 185 mln m3, co oznacza, że obiekt jest w stanie przyjąć falę powodziową wielkości tej z 1997 roku.

W pierwszej połowie października 2019 r. w ramach budowy zbiornika zmieniono bieg Odry, przepuszczając wodę przez budowlę przelewowo-spustową. Najpierw popłynęła kanałem doprowadzającym do przęseł budowli, skąd trafiła do kanału odprowadzającego, a następnie do kanału ulgi. Zbiornik będzie redukował fale powodziowe katastrofalnych wezbrań na Odrze, chroniąc blisko 2,5 mln osób.

Budowla przelewowo-spustowa to kluczowy hydrotechniczny obiekt zbiornika Racibórz Dolny. Wyposażony został w sześć zasuw głównych, których praca będzie się odbywać mechanicznie (ręcznie) oraz automatycznie (zdalnie). Każda z zasuw ma ponad 8,5 m wysokości, a podnoszona jest na blisko 9 m.

By zrealizować inwestycję, przeniesiono dwie wsie leżące na terenie przyszłego polderu. Zostały one odtworzone i utworzyły nową wieś Nieboczowy Nowe.

Widok na Budowlę Przelewowo-Spustową zbiornika Racibórz Dolny. Fot. Wody Polskie

Zapora czołowa zbiornika ma mieć 4 km długości, lewobrzeżna – 9,6 km, a prawobrzeżna – 8,8 km. Wysokość ziemnych zapór sięgać ma nawet 10 m. Zbiornik Racibórz Dolny został zaprojektowany jako suchy (ma zacząć działać przy wartości przepływu wody w Odrze powyżej 1210 m³/s), ale już zabezpieczono środki na przekształcenie go w zbiornik mokry, spełniający więcej funkcji niż tylko zabezpieczenia przeciwpowodziowego.

Budowę zbiornika rozpoczęto w 2013 r., jednak w październiku 2016 r. umowę z wykonawcą, hiszpańską firmą Dragados, zerwano ze względu na rażące opóźnienia na budowie. Inwestycję kontynuuje konsorcjum firm Budimex i Ferrovial Agroman.

Powstaną nowe stopnie wodne

Wody Polskie, po zakończeniu budowy stopnia wodnego Malczyce, rozpoczęły przygotowania do kolejnych takich inwestycji na Odrze: stopni Lubiąż i Ścinawa. Projekt pierwszego będzie kosztował prawie 13,2 mln zł (ma być gotowy do końca I kw. 2023 r.), a budowa ma zapewnić ochronę przeciwpowodziową i powstrzymać procesy erozji w korycie rzeki. Budowla zabezpieczy też stopień wodny w Malczycach przed podmywaniem i utratą stateczności, a także przywróci pierwotny poziom wód gruntowych. Zakończenie budowy samego stopnia wodnego zaplanowano na 2027 r., a jej koszt wyniesie ponad 400 mln zł.

Zadanie „Projekt budowlany i projekt wykonawczy na budowę stopnia wodnego „Lubiąż” na rzece Odrze w rejonie wsi Gliniany wraz z uzyskaniem decyzji o pozwoleniu na realizację inwestycji” wykonuje konsorcjum firm DHV Hydroprojekt (lider) oraz Energoprojekt Warszawa i Hydroprojekt Wrocław.

Podpisano też umowę na opracowanie dokumentacji projektowej stopnia wodnego Ścinawa na Odrze. Planowany obiekt ma poprawić poziom ochrony przeciwpowodziowej i warunków żeglugowych w tym regionie woj. dolnośląskiego.

W skład stopnia o konstrukcji modułowej wejdzie jaz ruchomy klapowy z mostem, śluza żeglugowa o szerokości 12 m, długości 190 m i głębokości na progu dolnym min. 4 m z głową pośrednią (podział komory na dwie części: 135 m i 55 m). Częścią kompleksu będzie też elektrownia wodna (produkcja 45 MWh/rok), a także budynki sterowni oraz przepławka dla ryb.

Głównym zadaniem obiektu będzie ochrona przeciwpowodziowa miejscowości Ścinawa i terenów przyległych, a także powstrzymanie procesów erozyjnych w korycie Odry oraz poprawa stosunków wodnych i gruntowo-wodnych. W ramach budowy stopnia, Odra zostanie przystosowana do Va klasy drogi wodnej.

Dokumentację w ciągu 43 miesięcy opracuje konsorcjum spółek DHV Hydroprojekt (lider), Energoprojekt Warszawa i Hydroprojekt Wrocław. Koszt zadanie wynosi około 15 mln zł.

Wały przeciwpowodziowe

W 2019 r. PGW Wody Polskie remontowało 237,5 km wałów. Hydrotechniczne budowle podnoszą bezpieczeństwo miejscowości położonych w pobliżu rzek, jednocześnie projektuje się je tak, by dać rzece więcej miejsca i przywrócić naturalny charakter jej wylewów. W taki sposób przebudowano 13 km obwałowania w gminie Prochowice w woj. dolnośląskim. Wały, szczególnie po dużych wezbraniach wymagają naprawy i modernizacji. W ubiegłym roku najpilniejsze były prace na m.in. na Sanie, Wisłoce i Ropie oraz Wiśle. Rozpoczęto m.in. modernizację wałów przeciwpowodziowych w gminach Sobienie-Jeziory oraz Gniewoszów w woj. mazowieckim. To pierwsze takie prace od czasu II wojny światowej.

Wały zostały mocno osłabione w wyniku powodzi w 2010 r., kiedy woda rozmyła górną część wyspy na Wiśle i przerwała tamę. Część nurtu rzeki skierowała się lewobrzeżną odnogą Wisły, znacznie ją przy tym poszerzając. Wywołało to erozję brzegu u stopy wału w Regowie Starym, co spowodowało niebezpieczeństwo przerwania wału. W odpowiedzi na skutki katastrofy, koniecznością stało się wykonanie opasek w lewej odnodze Wisły, aby zapobiec dalszej erozji lewego brzegu i ochronić wał przeciwpowodziowy przed przerwaniem.

W planach są budowy i przebudowy kolejnych obwałowań. Za trzy lata gotowe mają być dwa nowe odcinki nadodrzańskich wałów w rejonie Nowej Soli oraz Krosna Odrzańskiego (woj. lubuskie). Roboty obejmą również obwałowania Czarnej Strugi, dopływu Odry. Prace będą prowadzone na podstawie dwóch kontraktów o łącznej wartości około 244 mln zł. W ramach pierwszego (teren gmin Nowa Sól i Otyń) rozbudowany zostanie lewobrzeżny wał przeciwpowodziowy Odry na długości 2,737 km. Nastąpi też rozbudowa obu wałów cofkowych Czarnej Strugi oraz regulacja koryta tej rzeki. Umowa przewiduje również m.in. budowę przegradzającego dolinę Czarnej Strugi wału Odry o długości 0,3 km oraz regulację ujściowego odcinka Czarnej Strugi. Zaplanowano rozbudowę obwałowań Czarnej Strugi na łącznej długości 7 km.

Z kolei w ramach drugiego kontraktu (gminy Krosno Odrzańskie, Maszewo, Gubin) m.in. powstanie wał klasy II o długości 5,5 km, odbędzie się też budowa rowów przywałowych i drogowych wraz z przepustami. Roboty przeprowadzi chińska firma Sinohydro Corporation. Wszystko ma być gotowe w pierwszym półroczu 2023 r.

W ubiegłym roku wydano też pozwolenie na realizację budowy dodatkowego zabezpieczenia przed powodzią Krosna Odrzańskiego (woj. lubuskie). Zaplanowano budowę dziewięciu wałów o łącznej długości 6 km. Będą to nowe obiekty, tylko odcinkowo przebiegające po trasie niewielkich wniesień brzegowych, które zostaną rozbudowane i nadbudowane do wymaganych parametrów technicznych wałów II klasy. Odbędzie się także modernizacja kanałów ulgi na łącznej długości 2,5 km. Powstaną też mury opoorowe.

Łącznie w administracji Wód Polskich jest blisko 8 tys. km wałów przeciwpowodziowych.

Nowe wały przeciwpowodziowe w gm. Prochowice. Fot. Wody Polskie

Zbiorniki przeciwpowodziowe – remonty i budowy

Rok przed terminem zakończono modernizację zbiornika Kaczorów. Wody Polskie zainicjowały też prace nad zbiornikami retencyjnymi Topola i Słup na Dolnym Śląsku. Trwa budowa czterech polderów przeciwpowodziowych na terenie Kotliny Kłodzkiej w Krosnowicach, Roztokach, Boboszowie i Szalejowie. Ten ostatni będzie kontrolował 64 proc. zlewni rzeki Bystrzycy Dusznickiej, stanowiąc ważne zabezpieczenie przeciwpowodziowe okolicznych miejscowości oraz Kłodzka.

W 2019 r. podpisano umowę na generalny remont zbiornika retencyjnego Słup na rzece Nysie Szalonej w gminie Męcinka (woj. dolnośląskie). W efekcie akwen będzie mógł pomieścić nawet 38 mln m³ wody. Zbiornik powstawał w latach 1974-78 poprzez przegrodzenie koryta Nysy Szalonej zaporą betonowo-ziemną. W jego skład, poza właśnie zaporą, wchodzą przede wszystkim trzy przelewy z zamknięciem klapowym oraz trzy upusty denne. Zapora o długości 940 m i wysokości 21 m zamyka zlewnię o powierzchni 382 km². Powierzchnia zbiornika, przy maksymalnym piętrzeniu, ma nawet 486 ha.

Planowane prace obejmą m.in. skarpy poniżej poszuru, rowy podskarpowe odwadniające, wyloty ze spustów dennych i elektrowni, skarpy kanału odprowadzającego ze spustów dennych i elektrowni, studzienki drenażowe na skarpie odpowietrznej zapory czy wyposażenie mechaniczne spustów dennych, zrzutu alimentacyjnego, przelewów powierzchniowych. Wymieniona zostanie np. aparatura sterująca urządzeniami zbiornika.

Koszt przeprowadzenia wszystkich prac to ponad 18,5 mln zł. Zbiornik zapewni lokalnym mieszkańcom wyższy poziom ochrony na wypadek zagrożenia powodziowego, a retencja pozytywnie wpłynie na środowisko naturalne w regionie. Roboty powinny potrwać do 30 listopada 2022 r.

Remont zbiornika Kaczorów na Dolnym Śląsku dobiegł końca. Fot. Wody Polskie

Do 30 czerwca 2022 r. ma zostać wyremontowany suchy zbiornik przeciwpowodziowy Bolków, który oddano do użytku w 1912 r. Przy maksymalnym poziomie piętrzenia może zgromadzić 870 tys. m³ wody.

Szlaki żeglugowe na Mazurach

W kwietniu 2019 r. zakończyła się modernizacja kanału Niegocińskiego w Giżycku. W sezonie żeglugowym inwestycja zmniejszy korki na Kanale Łuczańskim łączącym Niegocin i Kisajno. Ruch żaglówek z południa na północ jest możliwy przez oba kanały – takie rozwiązanie poprawia bezpieczeństwo i usprawnia poruszanie się turystów.

Zmodernizowany zostanie popularny szlak żeglowny od Mikołajek do Giżycka. Z końcem 2019 roku Wody Polskie podpisały umowy dotyczące modernizacji kolejnych kanałów na Szlaku Wielkich Jezior Mazurskich. Prace obejmą przebudowę kanałów Szymońskiego (2,36 km), Mioduńskiego (1,92 km), Grunwaldzkiego (0,47 km) i Tałckiego (1,6 km). Kanał Łuczański zostanie wyremontowany (2,13 km). Inwestycja jest konieczna ze względu na silną degradację i zły stan techniczny ubezpieczeń brzegowych kanałów łączących jeziora oraz fragmentów nabrzeży jezior służących obsłudze ruchu żeglugowego. Ograniczona jest też drożność niektórych odcinków kanałów i jezior spowodowanych złym stanem technicznym urządzeń i budowli inżynierskich (śluz, mostów, kładek itp.).

Roboty budowlane zostaną przeprowadzone w latach 2020–2023. W styczniu 2020 r. rozpoczną się postępowania przetargowe dla pierwszych trzech kanałów – Tałckiego, Grunwaldzkiego i Mioduńskiego. W drugiej połowie przyszłego roku zostaną ogłoszone dwa kolejne przetargi dotyczące kanałów Szymońskiego i Giżyckiego.

W 2021 r. powinny się zakończyć prace na kanale Grunwaldzkim, a w 2022 r. – na kanałach Tałckim i Mioduńskim. W przypadku pozostałych termin zakończenia to 2023 r. W czasie remontu, który będzie trwał trzy lata, kanały nie będą zamknięte dla ruchu.

Koszt inwestycji wyniesie 163,51 mln zł (w tym dofinansowanie unijne w wysokości 98 mln zł).

Powstała też koncepcja udrożnienia drogi wodnej z Warszawy na Wielkie Jeziora Mazurskie. Na Pisie powstaną m.in. dwa stopnie wodne i mała elektrownia wodna, na Narwi zostaną poprawione warunki żeglugowe i zbadany stan obiektów hydrotechnicznych, a na kanale Żerańskim zaplanowano likwidacje wypłyceń i umocnienie brzegów.

Most obrotowy w Giżycku – szlak z Mikołajek do Giżycka zostanie zmodernizowany. Fot. Adobe Stock / Grzegorz Lenkiewicz

Odrzańska Droga Wodna i inne inwestycje

Obok projektowanych stopni wodnych, Wody Polskie modernizują śluzy m.in. na Kanale Gliwickim i Odrze skanalizowanej od Kędzierzyna-Koźla do Brzegu Dolnego.

W grudniu 2019 roku podpisano umowę na odbudowę ostróg na Odrze. Dzięki wykonanym pracom możliwe będzie dostosowanie stanu technicznego i geometrii konstrukcji elementów zabudowy regulacyjnej koryta rzeki (w postaci 341 ostróg zlokalizowanych na odcinku 123 kilometrów), od Ścinawy w woj. dolnośląskim do ujścia Nysy Łużyckiej w woj. lubuskim. Realizacja robót pozwoli odbudować najbardziej zniszczone ostrogi oraz opaski brzegowe, zminimalizuje erozyjne oddziaływanie nurtu na brzegi rzeki i poprawi warunki żeglugowe oraz nawigacyjne poprzez zwiększenie średnich głębokości i bardziej zbilansowany transport rumowiska. Dodatkowo w ramach zadania inwestycyjnego usunięte zostaną przemiały i wypłycenia na 12 odcinkach rzeki Odry. Odbudowa ostróg pozwoli na osiągnięcie III klasy żeglowności. Inwestycja przyczyni się do poprawy bezpieczeństwa powodziowego mieszkańców – pozwoli na bezpieczne prowadzenie akcji lodołamania i zapobiegania tym samym powodziom zatorowym.

Po remoncie ostróg Odra zyska III klasę żeglowności. Fot. Adobe Stock / qrrr

Od wrześnie 2019 r. trwa rewitalizacja Zalewu Rzeszowskiego, źródła wody pitnej dla Rzeszowa i okolic, a także popularnego miejsca rekreacji. Zbiornik jest odmulany, przeniesiono z jego obszaru chronioną roślinę – kotewkę orzecha wodnego, maszyny pozostawią pas ochronny roślinności pływającej o szerokości 10 m.

Pogłębiarka ssąco-refulująca na Zalewie Rzeszowskim. Fot. Wody Polskie

Opracowano także trzy warianty rewitalizacji Zalewu Zemborzyckiego i przeprowadzono konsultacje społeczne. Planowane prace mają zapobiec dalszej degradacji ekosystemów wodnych i likwidację znaczących wypłyceń.

W 2019 r. rozpoczęto także opracowanie krajowego programu renaturyzacji wód powierzchniowych i uruchomiono Informatyczny System Osłony Kraju – ISOK, czyli zaawansowane narzędzie analizy i ostrzegania przed groźnymi zjawiskami, w szczególności meteorologicznymi i hydrologicznymi wspierające zarządzanie kryzysowe w całym kraju. Z kolei w ramach programu Stop Suszy! powstanie pierwszy w Polsce plan przeciwdziałania skutkom suszy z katalogiem odpowiednich działań.