1. WPROWADZENIE

Nieprecyzyjne lub niejednoznaczne określenia stosowane w dokumentacjach przetargowych mogą prowadzić do rozbieżnych interpretacji zapisów, co w konsekwencji skutkuje nieporozumieniami, opóźnieniami w realizacji inwestycji, a nawet dodatkowymi kosztami związanymi z koniecznością wprowadzania zmian projektowych czy korekt w trakcie budowy.

W kontekście nowego Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 24 czerwca 2022 r. w sprawie przepisów techniczno-budowlanych dotyczących dróg publicznych szczególnie istotne jest zrozumienie oraz prawidłowe stosowanie terminologii odnoszącej się do obiektów mostowych.
Nowe przepisy wprowadzają ujednolicone definicje elementów konstrukcyjnych i wyposażenia mostów, co ma na celu wyeliminowanie dotychczasowych wątpliwości terminologicznych. Znajomość obowiązujących regulacji pozwala na precyzyjne określenie zakresu prac, odpowiedzialności poszczególnych stron oraz wymagań technicznych dotyczących realizacji i eksploatacji obiektów inżynierskich.
Ponadto warto podkreślić, że nowe Rozporządzenie [1] dotyczące dróg zastąpiło dwa wcześniej obowiązujące dokumenty dotyczące osobno dróg jak i obiektów inżynierskich.

Brak zgodności terminologicznej może prowadzić do sporów prawnych między stronami kontraktu, a także do błędów w projektowaniu i wykonawstwie, które mogą negatywnie wpłynąć na trwałość, bezpieczeństwo i funkcjonalność mostu. Dlatego niezbędne jest konsekwentne stosowanie przyjętych definicji oraz dbałość o ich zgodność z obowiązującymi przepisami prawnymi, normami i wytycznymi technicznymi.

2. PODSTAWOWE OKREŚLENIA DOTYCZĄCE OBIEKTÓW INŻYNIERSKICH

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 24 czerwca 2022 r. definiuje szereg terminów istotnych dla branży mostowej. Precyzyjne zrozumienie tych pojęć jest niezbędne dla prawidłowego przygotowania dokumentacji przetargowej oraz realizacji inwestycji. Poniżej przedstawiono najważniejsze z nich [1]:
MOST – budowla przeznaczona do przeprowadzenia drogi nad przeszkodą, w której co najmniej jedno przęsło znajduje się nad wodami powierzchniowymi.
WIADUKT – budowla przeznaczona do przeprowadzenia drogi nad przeszkodą, w której żadne przęsło nie znajduje się nad wodami powierzchniowymi.
TUNEL – budowla przeznaczona do przeprowadzenia drogi przez przeszkodę lub pod przeszkodą.
PRZEPUST – budowla przeznaczona do przeprowadzenia przeszkody przez drogową budowlę ziemną.

Analizując powyższe określenia należy uznać, że podstawowa różnica między mostem a wiaduktem wynika z charakteru przeszkody, którą dany obiekt inżynierski przekracza. Ostateczna klasyfikacja obiektu inżynierskiego zależy więc nie od samej funkcji obiektu (drogowy, dla pieszych, dla rowerów), ale od rodzaju przeszkody, którą przekracza.

Jeśli chodzi o obiekty inżynierskie przeznaczone dla ruchu pieszego (dla pieszych) lub rowerowego (dla rowerów) to obiekt taki może być zarówno mostem dla pieszych, jak i wiaduktem dla pieszych – zależy to od tego, nad jaką przeszkodą jest zlokalizowany. Zatem jeśli obiekt taki zlokalizowany jest nad rzeką, jeziorem lub innymi wodami powierzchniowymi, klasyfikuje się ją jako most. W innym przypadku jest to wiadukt dla pieszych.

3. GŁÓWNE ELEMENTY KONSTRUKCYJNE OBIEKTU INŻYNIERSKIEGO

Obiekty inżynierskie, składają się z wielu elementów konstrukcyjnych, które wspólnie zapewniają ich nośność, stabilność oraz odporność na oddziaływania środowiskowe i eksploatacyjne.

Trwałość tych obiektów jest ściśle związana z jakością ich poszczególnych elementów, ich poprawnym zaprojektowaniem oraz prawidłowym wykonaniem i konserwacją.

Biorąc pod uwagę trwałość tych elementów do głównych elementów konstrukcji zalicza się:
1.    Fundamenty mostu lub wiaduktu,
2.    Podpory mostu lub wiaduktu,
3.    Główne dźwigary mostu lub wiaduktu,
4.    Pomost mostu, wiaduktu, lub przepustu,
5.    Cięgna zewnętrzne,
6.    Belki podporęczowe,
7.    Kapy chodnikowe,
8.    Konstrukcję oporową,
9.    Konstrukcję tunelu.

4. URZĄDZENIA OBIEKTU INŻYNIERSKIEGO A ELEMENTY KONSTRUKCYJNE

W praktyce mostowej istotne jest rozróżnienie między elementami konstrukcyjnymi a urządzeniami obiektu mostowego (wyposażeniem).
Elementy konstrukcyjne to te, które stanowią zasadniczą, „konstrukcję”, przenoszą obciążenia i zapewniają stateczność obiektu inżynierskiego.
Drugą grupę stanowią „urządzenia”, które również biorą udział w przenoszeniu obciążeń eksploatacyjnych ale nie stanowią „konstrukcji” czyli łożyska mostowe [3].

Z kolei pozostałe urządzenia obiektów inżynierskich obejmują elementy nieprzenoszące bezpośrednio obciążeń eksploatacyjnych, ale wpływające na funkcjonalność i bezpieczeństwo użytkowania.
Do urządzeń obiektów inżynierskich wg [1] zalicza się natomiast następujące elementy:
1.    Łożyska,
2.    Hydroizolacja (pozioma i pionowa),
3.    Nawierzchnia jezdni,
4.    Urządzenie dylatacyjne,
5.    Przekrycie dylatacyjne,
6.    Krawężniki,
7.    Bariery ochronne oraz balustrady,
8.    Elementy odwodnienia,
9.    Urządzenia do odwodnienia,
10.    Zabezpieczenie antykorozyjne,
11.    Ekrany przeciwhałasowe.

Urządzenia dylatacyjne: urządzenie czy element konstrukcyjny?

Urządzenia dylatacyjne pełnią kluczową rolę w kompensacji przemieszczeń przęsła wynikających z czynników takich jak zmiany temperatury, skurcz i pełzanie betonu czy osiadanie podpór. Ich prawidłowe funkcjonowanie jest niezbędne dla zachowania integralności głównych elementów konstrukcyjnych. Dlatego też, z uwagi na fakt, że nie przenoszą one obciążeń w sposób bezpośredni, są one uważane za urządzenie obiektu inżynierskiego. Niewłaściwe działanie lub awaria urządzeń dylatacyjnych może prowadzić do uszkodzeń nawierzchni, zwiększonego zużycia innych elementów mostu, a w skrajnych przypadkach do zagrożenia bezpieczeństwa użytkowników [2],[4].

5. RYZYKA ZWIĄZANE Z NIEPRECYZYJNĄ NOMENKLATURĄ

Nieprecyzyjne użycie terminologii w dokumentacjach przetargowych może prowadzić do szeregu problemów nie tylko proceduralnych, ale również na etapie wykonawstwa. Błędy wynikające z niejednoznacznych zapisów dotyczących zakresu prac, definicji elementów obiektu inżynierskiego, czy też podziału odpowiedzialności pomiędzy stronami, mogą znacząco opóźnić realizację inwestycji, zwiększyć jej koszt oraz wpłynąć na jakość i trwałość samego obiektu.

•    Błędy projektowe
Niewłaściwe zrozumienie zakresu prac przez projektantów, wynikające z nieprecyzyjnych zapisów w specyfikacjach technicznych, może skutkować błędami projektowymi. Jeżeli w dokumentacji nie zostanie jednoznacznie określone, czy dany element jest częścią konstrukcji obiektu, czy jego urządzeniem (wyposażeniem), projektant może przyjąć błędne założenia dotyczące jego funkcji, obciążeń czy sposobu montażu.
Przykładowo, łożyska, które w zależności od interpretacji były traktowane jako element konstrukcyjny lub element wyposażenia (w zależności od wielkości przenoszenia obciążeń), powinny być jednoznacznie sklasyfikowane i opisane w dokumentacji projektowej. Ich nieprecyzyjne ujęcie może skutkować pominięciem kluczowych wymagań dotyczących obciążeń, w tym dynamicznych, zakresu i kierunków przemieszczeń, wpływu temperatury czy konieczności przeprowadzania okresowych przeglądów i zabiegów konserwacyjnych – co jak autor wielokrotnie wspominał, ma duże znaczenie dla trwałości całego obiektu inżynierskiego [3].

•    Spory kontraktowe
Niejasne określenie obowiązków stron w dokumentacji przetargowej może prowadzić do sporów między inwestorem a wykonawcą, co negatywnie wpływa na realizację inwestycji. Jeśli specyfikacja techniczna nie precyzuje, które elementy są częścią zamówienia, a które należą do osobnych zakresów odpowiedzialności, wykonawca może niejednokrotnie zażądać dodatkowego wynagrodzenia za prace, które nie były jednoznacznie wyszczególnione w umowie.
Przykładem może być kwestia wykonywania systemów odwodnienia – jeśli dokumentacja projektowa nie wskazuje jednoznacznie, że odwodnienie mostu obejmuje zarówno wpusty, jak i system przejęcia wody (kolektory i rury spustowe) i odprowadzenia do kanalizacji deszczowej poza obiekt (odwodnienie wgłębne), inwestor i wykonawca mogą mieć rozbieżne interpretacje co do zakresu robót. W efekcie może dojść do konieczności renegocjacji umowy, co wydłuża czas realizacji inwestycji i generuje dodatkowe koszty.

•    Problemy eksploatacyjne
Typowy przykład stanowią systemy odwodnienia mostowego. Jeśli w dokumentacji technicznej brakuje szczegółowego opisu wymaganych parametrów dotyczących wpustów mostowych, ich liczby i rozmieszczenia oraz wydajności, istnieje ryzyko, że zostaną zastosowane rozwiązania o zbyt małej sprawności względem całego systemu odwodnienia.
W efekcie może dojść do zastoisk wody na nawierzchni jezdni, co przyspiesza degradację nie tylko samej nawierzchni, ale i głównych elementów konstrukcyjnych i może stwarzać bezpośrednie zagrożenie dla bezpieczeństwa ruchu drogowego.
Podobne ryzyko występuje w przypadku barier ochronnych, jeśli ich klasa wytrzymałościowa nie została jasno określona. Wybór niewłaściwego rozwiązania może sprawić, że bariera nie zapewni wymaganej ochrony uczestnikom ruchu w przypadku kolizji, co rodzi poważne konsekwencje prawne i finansowe zarówno dla inwestora, jak i wykonawcy.

PODSUMOWANIE

Precyzyjna i jednoznaczna nomenklatura w mostownictwie jest kluczowa dla prawidłowej realizacji inwestycji, a także na etapie późniejszego użytkowania obiektów. Rozróżnienie między elementami konstrukcyjnymi a urządzeniami (wyposażeniem) obiektu mostowego pozwala na klarowne określenie zakresu prac i odpowiedzialności stron. Zdaniem autora, łożyska mostowe, i urządzenia dylatacyjne są istotnymi elementami związanymi z konstrukcją obiektów inżynierskich, których prawidłowe funkcjonowanie wpływa na trwałość i bezpieczeństwo obiektu jako całości.
Dlatego też, zarówno w dokumentacjach przetargowych, jak i podczas realizacji inwestycji, należy zwracać szczególną uwagę na precyzyjne stosowanie terminologii, aby uniknąć potencjalnych problemów i zapewnić sprawną realizację projektu.

Literatura

[1]    ROZPORZĄDZENIE MINISTRA INFRASTRUKTURY z dnia 24 czerwca 2022 r. w sprawie przepisów techniczno-budowlanych dotyczących dróg publicznych.
[2]    Wysokowski A.: Wpływ stanu technicznego i poziomu utrzymania urządzeń dylatacyjnych na trwałość łożysk i elementów podpór mostowych, Mosty : budowa – wzmacnianie – przebudowa, 2023, (Red.) Arkadiusz Madaj, Poznań: Związek Mostowców Rzeczypospolitej Polskiej Oddz. Wielkopolski, s. 357-366, ISBN: 9788396428028
[3]    Wysokowski A.: Wpływ stanu technicznego łożysk na trwałość obiektów mostowych, Materiały Budowlane, nr 9/2021, s.57-60, ISSN: 0137-2971, eISSN: 2449-951X
[4]    Wysokowski A,. Howis J.: Wpływ stanu technicznego urządzeń dylatacyjnych na trwałość drogowych obiektów mostowych, 2021, MOSTY, nr 2/2021, s.39-46, ISSN: 1896-7663.