10. Zbiornik Nyski. Umiejscowienie zbiornika retencyjnego: Nysa Kłodzka, rok uruchomienia: 1972, maksymalna pojemność: 114 mln m³, powierzchnia: 20 km²

Zbiornik Nyski. Fot. mariusz szczygieł/Adobe Stock

Zbiornik tworzony jest poprzez betonowo-ziemną zaporę o długości ponad 5 km i wysokości do 14 m. Powstał dla potrzeb żeglugi na Odrze i w celu zapobiegania powodziom. Wody wykorzystywane są także dla gospodarki komunalnej Wrocławia. Przy zbiorniku retencyjnym funkcjonuje elektrownia wodna o mocy 4,8 MW. Średni przepływ u ujścia Nysy Kłodzkiej do Odry to 50 m³/s, a ten, który nie jest groźny dla infrastruktury poniżej zapory, waha się z kolei od 150 do 190 m³/s. W lipcu 1997 r. wynosił ponad 950 m³/s, w efekcie awaryjnego zrzutu zalano m.in. Nysę. Zbiornik Nyski należy do tzw. Kaskady Nysy Kłodzkiej, w której skład wchodzą cztery zbiorniki (także Topola, Kozielno, Otmuchowski) w środkowym biegu Nysy Kłodzkiej.

9. Zbiornik Otmuchowski. Umiejscowienie zbiornika retencyjnego: Nysa Kłodzka, rok uruchomienia: 1933, maksymalna pojemność: 125 mln m³, powierzchnia: 20 km²

To zaporowo-retencyjny zbiornik położony w zachodniej części Otmuchowa. Budowę planowano już w 1913 r., ale na drodze stanęła I wojna światowa. Do pomysłu wrócono w 1926 r., co umożliwiła modernizacja pobliskiej linii kolejowej. Roboty prowadzono w latach 1928-1933 (ówcześnie nazywał się Staubecken Ottmachau). Zajęcie znalazło ponad 2 tys. osób. Przy zbiorniku funkcjonuje czteroturbinowa elektrownia wodna (zbiornik oddano od razu wraz z nią). Należy do tak zwanej Kaskady Nysy Kłodzkiej, w której skład wchodzą cztery zbiorniki (także Topola, Kozielno, Nyski) w środkowym biegu Nysy Kłodzkiej.

Mimo że zbiornik powstawał na potrzeby produkcji energii elektrycznej, jego głównym zadaniem miała być ochrona przeciwpowodziowa doliny Odry oraz zasilanie szlaku wodnego w wodę niezbędną dla żeglugi, rolnictwa i przemysłu – podaje spółka Tauron Ekoenergia, do której należy elektrownia. To, co wyróżnia ten obiekt wśród elektrowni wodnych na terenie Polski, to fakt, że budynek elektrowni posadowiono na skarpie odwodnej. W budownictwie wodnym Europy to ewenement – czytamy dalej.

W latach 2013–2014 przeprowadzono gruntowną modernizację elektrowni. W skład zbiornika wchodzi najdłuższa w Polsce zapora ziemna, o długości 6,5 km.

8. Zbiornik Dobczycki. Umiejscowienie zbiornika retencyjnego: Raba, rok uruchomienia: 1986, maksymalna pojemność: 126 mln m³, powierzchnia: 10,7 km²

Zbiornik Dobczycki. Fot. Krzysztof/Adobe Stock

Decyzję o budowie podjęto w 1970 r. Ten zbiornik retencyjny znajduje się między Myślenicami a Dobczycami niedaleko Krakowa. Powstał poprzez spiętrzenie Raby zaporą o długości 617 m i wysokości 30 m. Został zbudowany, bo borykano się z powodziami spowodowanymi wylewaniem Raby. Obecnie wody z tego zbiornika retencyjnego trafiają do mieszkańców oddalonego o 20 km Krakowa (około 55% zapotrzebowania). Właśnie z uwagi na pobór wody pitnej rekreacyjne korzystanie z akwenu jest zabronione (można spacerować po koronie zapory).

Fot. Paweł Stożek/dobczyce.pl

Poza zapewnieniem poboru wody i ochroną przed powodzią doliny Raby, zadaniem jest wyrównanie przepływów w tej rzece. Częścią całego kompleksu jest także m.in. elektrownia, do której woda doprowadzana jest sztolnią wydrążoną w masywie Góry Zamkowej o długości 131 m i średnicy 2,2 m. Moc instalowana elektrowni wynosi 2,5 MW, a średnia roczna produkcja energii – 9,6 GWh.

7. Zbiornik Świnna Poręba (Mucharski). Umiejscowienie zbiornika retencyjnego: Skawa, rok uruchomienia: 2017, maksymalna pojemność: 161 mln m³, powierzchnia: 10,4 km²

Zbiornik Świnna Poręba. Fot. Senatorek/Adobe Stock

Budowę rozpoczęto w 1986 r. Miała potrwać 10 lat, ale finał robót nastąpił dopiero w lipcu 2017 r. (napełnianie zbiornika rozpoczęto w listopadzie 2016 r.). Celem budowy była ochrona Małopolski przed nadmiarem wody w Skawie i w Wiśle, a także wyrównanie przepływu wody (ochrona przed suszą). Powstał na Skawie w km 26+600, w powiatach wadowickim i suskim, na terenie gmin Mucharz, Stryszów i Zembrzyce. Zapora znajduje się w miejscowości Świnna Poręba, przy niej funkcjonuje elektrownia wodna z dwiema turbinami o łącznej mocy 4,4 MW. Linia brzegowa rozciąga się od Świnnej Poręby do Zembrzyc na długości 11 km. Jak informują Wody Polskie, w okresie wystąpienia warunków powodziowych naczelną zasadą gospodarowania wodą na zbiorniku Świnna Poręba jest takie sterowanie retencją i odpływem, aby zminimalizować występowanie poniżej zbiornika przepływów wyższych od 240 m³·s–1, przyjętej za przepływ nieszkodliwy.

Jeszcze na etapie budowy zbiornika retencyjnego wystąpiły dwie wielkie powodzie – w 2010 i 2014 r. Obiekt już wtedy spełnił swoją rolę, a obie kulminacje fal powodziowych na Skawie zredukowano o 82,4 % i 76,4 %. Dzięki temu w maju 2010 r. wielka woda w Krakowie była niższa o 40 cm.

6. Zbiornik Rożnowski. Umiejscowienie zbiornika retencyjnego: Dunajec, rok uruchomienia: 1941, maksymalna pojemność: 167 mln m³, powierzchnia: 16 km²

Zbiornik Rożnowski. Fot. kilhan/Adobe Stock

Budowę rozpoczęto w lutym 1935 r., a napełnianie w II połowie 1941 r. Całkowite napełnienie nastąpiło w 1943 r. Powstał w wyniku spiętrzenia Dunajca (80. km rzeki) w celu wybudowania Elektrowni Rożnów. Miejsce budowy zapory i elektrowni wybrano w najwęższym miejscu pogórskiego przełomu Dunajca we wsi Rożnów, między cyplem góry Łazy (323 m n.p.m.) a szczytem północnym Ostrej Góry (459 m n.p.m.). Zapora ma 550 m długości, całkowita szerokość w koronie to 9 m, a wysokość 32,5 m. Obecnie należy do Grupy Tauron. Jak czytamy na stronie spółki, stały przepływ wody wykorzystano do uruchomienia czteroturbinowej elektrowni wodnej, wbudowanej w środek zapory. Betonowy mur, szeroki na 40 m, stoi na fundamencie wpuszczonym 17 m w podłoże.

Zbiornik pełni także funkcję retencyjno-przeciwpowodziową, znajduje się 12 km na północ od Nowego Sącza. Patrząc z lotu ptaka, przypomina literę S, co związane jest z morfologią doliny Dunajca.

5. Zbiornik Goczałkowicki. Umiejscowienie zbiornika retencyjnego: Wisła, rok uruchomienia: 1956, maksymalna pojemność: 167 mln m³, powierzchnia: 32 km²

Prace nad budową rozpoczęto w 1947 r. Powstał poprzez przegrodzenie doliny rzeki Małej Wisły zaporą czołową i uformowanie wału bocznego w miejscowościach Chybie i Strumień. Poza tym brzegi pozostawiono w stanie naturalnym. Wody tego zbiornika retencyjnego wykorzystywane są do zaopatrzenia ludności oraz przemysłu Górnego Śląska. Woda z Wisły trafia do dwóch stacji uzdatniania: w Goczałkowicach i w Strumieniu. Udział w produkcji całkowitej wody pitnej w Górnośląskim Przedsiębiorstwie Wodociągów S.A w Katowicach wynosi obecnie 30% oraz 38% w uzdatnionych wodach powierzchniowych. Zaopatrzeniem objętych jest ponad 1 milion osób. Druga funkcja to ochrona przeciwpowodziowa. Zbiornik służy też m.in. do wyrównanie przepływów niżówkowych w okresie suszy.

Zbiornik Goczałkowicki. Fot. Prajzner/Adobe Stock

Jak czytamy na stronie wspomnianego przedsiębiorstwa, Wisła, już w latach przed pierwszą wojną światową, była w kręgu zainteresowań hydrotechników. Zlewnia rzeki, typowo górska, ale również znaczna ilość opadów atmosferycznych były przyczyną licznych powodzi, które przy nieuregulowanym korycie tej rzeki miewały katastrofalne następstwa nie tylko dla górnego odcinka Wisły, bowiem wpływ wezbrań powodziowych sięgał daleko poza Kraków. Już w czasie zaboru pruskiego prowadzono badania nad możliwością uchwycenia i likwidacji, bądź znacznego złagodzenia fali powodziowej przez zbudowanie zbiornika na Małej Wiśle.

4. Zbiornik Jeziorsko. Umiejscowienie zbiornika retencyjnego: Warta, rok uruchomienia: 1986, maksymalna pojemność: 203 mln m³, powierzchnia: 42,4 km²

Zbiornik Jeziorsko. Fot. michalsen/Adobe Stock

Pomysł powstał na początku lat 60. XX w., roboty ruszyły na przełomie lat 1975 i 1976. Zbudowany został w środkowym biegu Warty na granicy woj. wielkopolskiego (powiat turecki) i łódzkiego (powiaty: sieradzki i poddębicki). Powstał w wyniku przegrodzeniu doliny Warty w 484,3 km jej biegu zaporą ziemną o maksymalnej wysokości 20 m i długości 2730 m, a także po wybudowaniu zapór bocznych w dolinie rzek Pichny i Teleszyny i zapór cofkowych w rejonie miejscowości Warta. Wybudowany go w kilku celach. Głównym jest ochrona przeciwpowodziowa głównie Uniejowa, Koła, Konina, Śremu i Poznania. Ten zbiornik retencyjny służy też np. do nawadniania terenów rolniczych i do zabezpieczenia wody dla systemów chłodniczych elektrowni Pątnów-Adamów-Konin. Ponadto pokrywa (ujęcia infiltracyjne) potrzeby gospodarki komunalnej Koła, Konina i Poznania. Na zaporze czołowej k. Skęczniewa zlokalizowana została elektrownia wodna o mocy 4,89 MW.

3.  Zbiornik Czorsztyński. Umiejscowienie zbiornika retencyjnego: Dunajec, rok uruchomienia: 1997, maksymalna pojemność: 232 mln m³, powierzchnia: 12,7 km²

Zbiornik Czorsztyński. Fot. proslgn/Adobe Stock

Historia jego budowy sięga początku XX w. Opowiadał się za nią m.in. Gabriel Narutowicz, pierwszy polski prezydent, z zawodu inżynier hydrotechnik, profesor Politechniki w Zurychu. Znajduje się między Pieninami a Gorcami, powstał poprzez zbudowanie w Niedzicy zapory wodnej (404 m długości i 59,4 m wysokości, znajduje się na 173,3 km od ujścia Dunajca). Podstawowa jest funkcja ochrony przeciwpowodziowej doliny Dunajca. Poza tym zbiornik retencyjny umożliwia produkcję energii przez elektrownię szczytowo-pompową o mocy 90,5 MW.

Fot. nioloxs/Adobe Stock

Uchwalę o budowie podjęto w 1964 r., natomiast wszystkie roboty zakończono w 1997 r. (przy czym rok wcześniej gotowa była zapora, zaczęto też napełnienie zbiornika). Już w tym samym roku zbiornik przejął 60% wzburzonych fal powodziowych, dzięki czemu zapobiegł powodzi. Tuż przy zbiorniku znajdują się dwa zamki: Czorsztyński oraz Niedzica.

2. Zbiornik Włocławski. Umiejscowienie zbiornika retencyjnego: Wisła, rok uruchomienia: 1970, maksymalna pojemność: 408 mln m³, powierzchnia: 70,4 km²

Zbiornik Włocławski. Fot. Rafa/Adobe Stock

To największy pod względem powierzchni sztuczny zbiornik w Polsce. Rozciąga się od Płocka do Włocławka, między 632 a 675 km biegu Wisły. Powstał na skutek przegrodzenia koryta Wisły na wysokości Włocławka. Kształtem odzwierciedla zarys doliny Wisły. Długość tego zbiornika retencyjnego wynosi 48 km, wpływ spiętrzenia dochodzi do 57 km (618 km brzegu rzeki). Średnia szerokość obejmuje około 1,2 km, długość linii brzegowej to ponad 160 km. Najszersze koryto jeziora, około 3 km, znajduje się na wysokości Dobrzynia. Na prawym brzegu są cztery głębokie zatoki: Cierszewo, Ciszy, Kuzki, Zarzeczewo. Nisko położone tereny na lewym brzegu, na odcinku od Włocławka do Wistki Szlacheckiej (665 km) i od Soczewki (642 km) do Płocka, osłonięte są zaporami bocznymi o łącznej długości 30 km.

1. Zbiornik Soliński. Umiejscowienie zbiornika retencyjnego: San, rok uruchomienia: 1968, maksymalna pojemność: 472 mln m³, powierzchnia: 21,2 km²

Zbiornik Soliński. Fot. Mateusz Łopuszyński

Budowę planowano już w okresie międzywojennym. Pierwsze rozpoznanie geologiczno-hydrologiczne w dolinie Sanu przeprowadzono w latach 1936–1937, jednak dalsze prace przerwał wybuch II wojny światowej. Nowa koncepcja powstała w 1955 r., budowę zapory rozpoczęto w 1960 r. Główne roboty ziemne zakończono w 1964 r., po czym rozpoczęto wznoszenie korpusu zapory, którą do eksploatacji oddano 20 lipca 1968 r. W szczytowym momencie na budowie pracowało ponad 2000 osób. Inwestycja cieszyła się spory zainteresowaniem, a plac budowy np. posłużył jako scenografia do filmu „Chudy i inni” (1967 r.).

Fot. Mateusz Łopuszyński/Adobe Stock

Ten zbiornik retencyjny został zbudowany w celu ochrony przed powodziami doliny Sanu. Podczas napełniania akwenu zatopiono wsie: Solina, Teleśnica Sanna, Horodek, Sokole, Chrewt i dużą część Wołkowyi. Zapora w Solinie, która ma 81,8 m wysokości i 664 m długości, jest najwyższa w Polsce (760 mln m³ kubatury, a waży ponad 2 mln ton). Jak policzył serwis podkarpackie.pl, gdyby z betonu, który został użyty do jej budowy, wykonać sześciany o boku długości 1 m i ułożyć je jeden za drugim, to powstałby mur od Soliny aż po wyspę Wolin w Świnoujściu. Na Jeziorze Solińskim są trzy wyspy: Duża, Skalista, a także Mała (zwana Zajęczą). Przy wyjątkowo niskim stanie wody wynurza się jeszcze wyspa nazywana Zjawą.

To zbiornik retencyjny, który ma też charakter energetyczny. Równolegle z budową zapory powstawał budynek elektrowni, trwał montaż urządzeń hydroenergetycznych. Obecnie to elektrownia wodna o mocy 200 MW. Zespół Elektrowni Wodnych Solina-Myczkowce należy do Grupy PGE. Składa się z czterech hydrozespołów. Możliwy do wykorzystania spad to 60 m.

Fot. Artur Bociarski/Adobe Stock

Nie są to wszystkie zbiorniki retencyjne w Polsce, ale pod względem pojemności na pewno największe sztuczne jeziora w kraju.

Zobacz także: Najciekawsze kanały wodne na świecie